یادداشت: دربارۀ یک رباعی شمس طبسی

دربارۀ یک رباعی شمس طبسی

علی کاملی

دیوان شمس طبسی (متوفی ۶۲۴ ق) پیش از این دو بار تصحیح شده است:

۱. تصحیح تقی بینش در سال ۱۳۴۳ شمسی، انتشارات زوار.

۲. تصحیح علیرضا شانظری در سال ۱۴۰۰ شمسی، انتشارات سخن.

جای شک نیست که این تصحیح اخیر درصدد رفع مشکلات و نواقص تصحیح پیشین برآمده و اینکه تا چه حد موفق بوده است مستلزم نقد تصحیح جدید دیوان است. بنده دیوان مصحًّح اخیر را کاملاً نخوانده‌ام و به کاستی‌هایش اشراف ندارم و صحبتم در این نوشتار دربارۀ یک رباعی بسیار زیبای طبسی است که در اینجا نقل می‌کنم:

کو آن شب خلوت که غنودیم به هم؟

وآن راز که گفتیم و شنودیم به هم؟

آیا بوَدا که باز بینیم شبی

یک بار دگر چنانکه بودیم به هم؟

(شمس طبسی، ۱۴۰۰: ۲۸۰)

این رباعی در تصحیح آقای شانظری اینگونه آمده است:

گو آن شب خلوت که غنودیم به هم

وآن راز دلی که گفتیم و شنودیم به هم

آیا بودا که باز بینیم شبی

یک بار دگر چنانکه بودیم به هم؟

در نقل بالا همانطور که مشخص است، بیت نخست دو اشتباه فاحش دارد:

۱. مصحح «کو» را «گو» نوشته و با این کار هم معنا را مختل کرده و هم بیت را که به صورت پرسش انکاری‌ است به جملۀ خبری بدل کرده است. این اشتباه می‌تواند ناشی از بد‌خوانی مصحح باشد. از آنجا که یکی از ویژگی‌های کتابت عموم نسخ قدیم سرکش نگذاشتن برای «گ» است، مصحح دچار لغزش شده و پنداشته "ک" در این کلمه "گ" بوده است. همچنین می‌تواند ناشی از ویراست و تایپ اشتباه اشعار بوده باشد.

۲. مصرع دوم رباعی یک کلمه خارج از وزن و اضافه دارد: «دلی». همانطور که در پاورقی آمده است در یکی از نسخ هم «دلی» وجود ندارد. مصحح محترم اگر با وزن رباعی آشنایی می‌داشت - که به احتمال قوی داشته است! -، باید این کلمه را حذف می‌کرد و ضبط نسخه‌بدل را ترجیح می‌داد.

به هر روی این تنها کاستی‌های یک رباعی از این مجموعه بود. همین نوشتار کوتاه می‌نمایاند که جای نقد تصحیح جدید نیز وجود دارد.

منبع:

ـ طبسی، شمس‌الدین محمد، ۱۴۰۰، دیوان اشعار، به تصحیح علیرضا شانظری، چاپ اول، تهران، سخن.

---

دربارۀ نویسنده و فهرست نوشته‌های دیگر وی در پارسی‌شناسی

دیگر یادداشت‌های همکاران پارسی‌شناسی