|
|
| سطر ۱: |
سطر ۱: |
| − | ۲۳ دی ۱۳۹۹
| |
| | | | |
| − | ===گشتی در بازارچۀ مکاره ===
| |
| − |
| |
| − | «ماکاری ژیلتاوُدسکی»، قدیس و مبلغ مسیحیت ارتدکس بود که در سال ۱۳۴۹ میلادی در شهر نیژنی نووگورود روسیه به دنیا آمد. او در کرانه‌های رود وُلگا چهار صومعه و کلیسا بنا گذاشت که یکی از آن‌ها صومعۀ زنانۀ سْویتاتروئیتسکی-ماکاری‌ژیلتاوُدسکی بود که در سال ۱۴۳۵ در نیژنی نووگورود ساخته شد.
| |
| − |
| |
| − | در سال ۱۵۲۴ میلادی، واسیلی سوم، پدر ایوان مخوف، برای جلوگیری از حملۀ تاتارها به کاروان‌های تجاری روس و غارت آن‌ها، تجارت با تاتارستان و کازان را بر بازرگانان روس ممنوع کرد و در عوض، مکانی برای عرضه و دادوستد کالا در کنار دیوارهای صومعۀ سْویتاتروئیتسکی-ماکاری‌ژیلتاوُدسکی بنا نهاد. پس از این، در سال ۱۶۴۱ میلادی، این بازارچۀ محلیِ سالیانه به‌دستور میخائیل یکم رسماً به محلی برای فروش و عرضه و تبادل کالای تجار روس تبدیل شد که از سراسر روسیه هر ساله بازرگانان را به سوی خود می‌کشاند.
| |
| − |
| |
| − | در میانه‌های قرن هفدهم میلادی و ابتدای قرن هجدهم، «بازارچۀ ماکاری» در خارج از روسیه نیز شهرت پیدا کرد و از دیگر کشورهای آسیایی من‌جمله ایران (آستراخان) نیز برای فروش کالاهای خود به این محل می‌آمدند و این بازارچه کم‌کم به محلی برای مبادلات تجاری میان آسیا و اروپا تبدیل شد. در ابتدای قرن نوزدهم میلادی هرساله بیش از ۱۷۰ هزار نفر از این بازار دوهفته‌ای دیدن می‌کرده‌اند. عواید و درآمدهای این بازار ابتدا به صومعۀ ماکاری‌ژیلتاوُدسکی تعلق داشت، اما بعدها، در سال ۱۷۰۰، به‌دستور پتر کبیر، درآمدهای حاصل از آن به خزانۀ دولت واریز شد.
| |
| − |
| |
| − | اینکه دقیقاً چه زمانی ایرانیان با این بازارچۀ سالیانه آشنا شده‌اند، دقیقاً مشخص نیست؛ اما چنان‌که بالاتر اشاره شد، احتمالاً این آشنایی به اوایل دورهٔ قاجار و شدت‌گرفتن روابط ایران و روسیه پس از جنگ بازمی‌گردد که تعداد زیادی واژه‌های روسی نیز طی همان سال‌ها وارد فارسی شد.
| |
| − |
| |
| − | در لغتنامۀ دهخدا ذیل مدخل «مکاره» چنین آمده است:
| |
| − | (از روسی، اِ) بازار سالیانه. بازار موسمی. مأخوذ از کلمهٔ «ماکاریوسکایا یارمارکا» روسی یعنی بازار سالیانهٔ قدیس ماکاریوس. بازاری که سالی یک بار در محلی معین به مدت چند روز دایر شود و از اکناف مختلف یک کشور یا کشورهای متعدد کالاهای گوناگون در آن بازار گردآورند و در معرض خرید و فروش گذارند.
| |
| − |
| |
| − | اگر گشتی در فضای اینترنت بزنیم «بازار مکاره» را در چنین بافت و تعابیری می‌بینیم:
| |
| − | - بازار مکارۀ مشاوره‌های مجازی
| |
| − | - بازی نقد و خودنمایی در بازار مکارۀ اندیشه در ایران
| |
| − | - وزیر اقتصاد: بازار مکاره و غیررسمی ارز جمع می‌شود.
| |
| − | - برخی نمایشگاه کتاب تهران را بازار مکارۀ واقعی معرفی می‌کنند.
| |
| − |
| |
| − | در فارسی امروز «بازار مکّاره» اصطلاح است به‌معنای «بازار پر دوز و کلک»، «بازار پر از مکروحیله»، «هرجومرج»، «آشفتگی»، «بازار سیاه»، «بازار غیررسمی و بی‌حساب و کتاب».
| |
| − |
| |
| − | اما «ماکاری» چه ارتباطی با «مکاره» و «مکر» و «حیله» دارد؟
| |
| − |
| |
| − |
| |
| − | این تحول معنایی می‌تواند چند دلیل داشته باشد:
| |
| − |
| |
| − | - تغییر آوایی واژۀ «ماکاری»: «ماکاری» صورت روسیِ کلیسایی از اسم خاصِ «ماکاریوس» یونانی است و در روسی امروز به‌صورت «ماکار» به‌کار می‌رود. ممکن است در جهت سهولت تلفظ این واژه به «مکار» و سپس «مکاره» تبدیل شده باشد.
| |
| − |
| |
| − | - تطابق آوایی با وام‌واژۀ عربی «مکر»: احتمالاً صورت «ماکاری» در طول زمان به صورت‌های نزدیک‌تر به فارسی بدل شده‌است و سپس این صورت را به دلایلی مانند «هرجومرج» و «آشفتگی و شلوغی» این بازارچه یا «مکر و حیلۀ» فروشندگان آن، به‌کنایه به «مکاره» تغییر داده‌اند و از آن مانند بسیاری از ترکیب‌های رایج در فارسی که جزء دومشان «ه» تأنیث دارد (مانند: مکۀ مکرمه، مدینۀ فاضله، کاغذ باطله و...)، «بازار مکاره» ساخته‌اند. اکنون «مکر و فریب» اولین معنایی است که گویشوران فارسی از «بازار مکاره» می‌فهمند و از لحاظ معنا و لفظ این ترکیب از صورت اصلی آن کاملاً دور شده‌است.
| |
| − |
| |
| − | - تشابه معنایی با دیگر ترکیب‌ها و مثل‌ها و تصویر ذهنی گویشوران از «بازار»: واژۀ «بازار» در ذهن گویشوران غالباً با «شلوغی» و «سروصدا» و احتمالاً «هرجومرج» و «آشفتگی» گره خرده‌است و در دیگر ترکیب‌ها و اصطلاح‌ها، «بازار» بالقوه می‌تواند چنین معنایی به کل ترکیب بدهد. مقایسه کنید: «بازار شام»، «جمعه‌بازار»، «بازارِ محشر» (صحرای قیامت)، «تیره‌بازار» (آشفتگی، بدبختی) و واژهٔ جدیدتر «کرونابازار». بر این اساس، بخشی از معنای این ترکیب به همجواری با واژۀ «بازار» مربوط است.
| |
| − |
| |
| − | تغییرات معنایی و واژگانی از این دست در فارسی کم‌نمونه نیست. معمولاً گویشوران در برخورد با واژه‌ها و عبارات‌هایی که برایشان شفافیت معنایی ندارند، ممکن است قسمتی از آن‌ها را به صورتی که برایشان نزدیک‌تر و قابل‌فهم‌تر است، تغییر بدهند و واژه‌های جدید بسازند. یکی از نمونه‌های مشهور واژهٔ «کعب‌الاحبار» است که گویشوران آن را «کعب‌الاخبار» تغییر داده‌اند و از آن ضرب‌المثل ساخته‌اند. «اخبار» وام‌واژهٔ عربی رایج در فارسی است؛ اما «احبار» نه رایج است و نه کسی می‌داند چه معنایی دارد. «کعب‌الاحبار» عالِم سُنیِ اصالتاً یهودی‌ای بود که اخبار و روایات و خرافات زیادی از پیامبر و صحابه نقل می‌کرده است و امروزه «کعب‌الاخبار» در مثل به فردی گفته می‌شود که «از همه جا و همه کس بحث می‌کند و در هر مقوله‌ای خود را جامعِ جمیع اطلاعات می‌داند» و «کسی که گفته‌هایش بی‌اعتبار است». «دوقلو» ترکی و «دولوکس» و «دوبله»ی فرانسوی و «سه‌قلو و چهارقلو» و «سه‌لوکس» و «سوبله و چوبله» فارسی هم از همین دست تغییرات معنایی و واژگانی هستند. بر این مبنا، فارسی‌زبانان از «بازار(چۀ) ماکاری»، «بازارِ مکاره» ساخته‌اند.
| |
| − |
| |
| − | «بازارچهٔ ماکاری» در دیگر زبان‌ها بیشتر به «بازارچۀ نیژنی نووگورود» معروف است:
| |
| − | </br>- در انگلیسی: Nizhny Novgorod Fair (old name — Makaryev Fair)
| |
| − | </br>- در فرانسوی: Foire de Nijni Novgoro (old name — Foire de Saint-Macaire, Makarievo)
| |
| − | </br>-در آلمانی: Die Nischni-Nowgoroder Messe
| |
| − |
| |
| − | نکته: با اینکه این قدیس روس بوده است و این اصطلاح از عبارتی روسی گرفته شده است؛ اما در فرهنگ‌های فارسی صورتِ یونانی این نام (ماکاریوس) ثبت و ضبط شده است که بهتر بود همان «ماکاری» می‌آمد. در روسی، برای ساخت صفت نسبی (و نیز ملکی) از اسم خاص، به آن پسوند (-سکی/-ский) می‌افزایند. بر همین اساس، صفت نسبی از «ماکاری» می‌شود «ماکارِفسکی/ماکارِفسکایا» و نه «ماکاریوسکی/ماکاریوسکایا» (صورت‌های نویسه‌گردانی‌شده). صادقی در مقالۀ «کلمات روسی در فارسی و تاریخچۀ ورود آن‌ها»، به‌نقل از معین، صورت‌های «ماکاریوس» و «ماکاریوسکایا» را ذکر کرده‌است که نادرست است. «ماکاریوس» در یونانی لفظاً به‌معنای «خوشبخت» و «سعادتمند» است.
| |
| − |
| |
| − |
| |
| − | ----
| |
| − |
| |
| − | کتابنامه:
| |
| − |
| |
| − | - Реман Г. Макарьевская ярмарка // Северный архив. 1822. № 8-9
| |
| − |
| |
| − | - Шумилкин С.М. Нижегородская ярмарка. Н. Новгород, 1996
| |
| − |
| |
| − | - لغتنامۀ دهخدا
| |
| − |
| |
| − | - وبگاه ویکی‌فقه
| |
| − |
| |
| − |
| |
| − | <pre style="color: blue">محمدمهدی یزدانی
| |
| − | </pre>
| |
| − |
| |
| − | [[پارسی‌شناسی: محمدمهدی یزدانی|دربارۀ نویسنده و فهرست نوشته‌های دیگر وی در ''پارسی‌شناسی'']]
| |
