یادداشت: دربارۀ یک رباعی شمس طبسی

دربارۀ یک رباعی شمس طبسی

علی کاملی

دیوان شمس طبسی (متوفی ۶۲۴ ق) پیش از این دو بار به تصحیح رسیده است:

۱. به تصحیح تقی بینش در سال ۱۳۴۳ شمسی از انتشارات زوار.

۲. به تصحیح علیرضا شانظری در سال ۱۴۰۰ شمسی از انتشارات سخن.

جای شکی نیست که این تصحیح اخیر درصدد رفع مشکلات و نواقص تصحیح پیشین برآمده و اینکه تا چه حد موفق بوده است، لازمه‌اش نقد تصحیح جدید دیوان است. بنده دیوان را و تصحیح اخیر را کاملاً نخوانده‌ام و به کاستی‌هایش اشراف ندارم. سر صحبتم در این نوشتار با یکی از رباعیات شمس طبسی است. طبسی رباعی بسیار زیبایی دارد که در اینجا نقل می‌کنم:

کو آن شب خلوت که غنودیم به هم؟

وآن راز که گفتیم و شنودیم به هم؟

آیا بوَدا که باز بینیم شبی

یک بار دگر چنانکه بودیم به هم؟

(شمس طبسی، ۱۴۰۰: ۲۸۰)

این رباعی در تصحیح آقای شانظری اینگونه آمده است:

گو آن شب خلوت که غنودیم به هم

وآن راز دلی که گفتیم و شنودیم به هم

آیا بودا که باز بینیم شبی

یک بار دگر چنانکه بودیم به هم؟

در نقل بالا همانطور که مشخص است، بیت نخست دو اشتباه فاحش دارد:

۱. «کو» را «گو» نوشته و با این کار هم معنای بیت را مختل کرده، هم بیت را که به صورت پرسش انکاری‌ است، به جملۀ خبری بدل کرده است. این اشتباه می‌تواند ناشی از بد‌خوانی مصحح باشد. از آنجا که یکی از رسم‌الخط‌های کتابت عموم نسخ قدیم، سرکش نگذاشتن برای «گ» است، مصحح دچار لغزش شده و پنداشته "ک" در این کلمه "گ" بوده است. همچنین می‌تواند ناشی از ویراست و تایپ اشتباه اشعار بوده باشد.

۲. مصرع دوم رباعی یک کلمه خارج از وزن و اضافه دارد: «دلی». همانطور که در پاورقی آمده است در یکی از نسخ هم «دلی» وجود ندارد. مصحح محترم اگر با وزن رباعی آشنایی می‌داشت -که به احتمال قوی داشته است!-، باید این کلمه را حذف می‌کرد و ضبط نسخه‌بدل را ترجیح می‌داد.

به هر روی این تنها کاستی‌های یک رباعی از این مجموعه بود. همین نوشتار کوتاه می‌نمایاند که جای نقد تصحیح جدید نیز وجود دارد.

منبع:

ـ طبسی، شمس‌الدین محمد. (۱۴۰۰). دیوان اشعار. به تصحیح علیرضا شانظری. چاپ اول. تهران: سخن.