خاقانی: نمایۀ قصاید و شروح آنها
مقدمه
همواره قصاید افضل‌الدّین بدیل بن علی خاقانی شروانی به استواری و دشواری موصوف بوده است.١ این دشواری‌ها برخاسته از تعامل دو عنصر شگرف است: یکی دانش و اطلاعات گستردۀ خاقانی و دیگر قریحه و تخیّل برجستۀ وی که چون با هم درمی‌آمیزند، شعر و نثری فاخر و ماندگار خلق می‌شود. برای رمزگشایی و تفسیر این مشکلات از دیرباز شروحی نوشته شده که البته بخشی از آنها به دست ما نرسیده است.٢ چنین تلاش‌هایی البته در دورۀ معاصر و قرن حاضر شتاب بیشتری گرفته و آثار متعدّدی در شرح قصاید خاقانی به رشتۀ تحریر درآمده است. بی‌شک آگاهی از این منابع در خاقانی‌پژوهی و تحقیقات ادبی اهمّیّت ویژه‌ای دارد، از این رو در این جستار کوشیده‌ایم تا شروحِ هر یک از قصاید صد و سی و دوگانۀ خاقانی را تعیین کنیم.۳
قصیدۀ یکم
- قصیدۀ یکم:
جوشن صورت برونکن در صف مردان درآ
دل طلب کز دارملک دل توان شد پادشا
دیوان۴: س: ١و٢. ع: ٢-۴. ک: ۸-١١.
شروح۵: آتش اندر چنگ: ١۴۷-١۴۹. ارمغان صبح (١): ١٢۴-١٢۹. ارمغان صبح (٢): ٢٢٠-٢٢۴. بزم دیرینه عروس: ١۴۸-١۵٢. خاقانی، ستایشگر پیامبر و کعبه: ٢١-٢۶. خاقانی، مشّاطۀ سخن: ۴۹-۵۶. شرح دیوان خاقانی: ۳۳-۴۳. شرح شادی‌آبادی: ۵۷-۶٢. شرح قصائد خاقانی شروانی: ١-۴. گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی: ٢-۴. گزیدۀ اشرف‌زاده: ٢١-٢۷. گزیدۀ ثروت: ١-١٠. مشّاطۀ بکر سخن: ٢۳-۳۹. نقد و شرح قصاید خاقانی: ۶۷-۷۴. نگارستان راهب: ١۹-٢۴. نَمی از یَمی: ١۷۳-١۸۷. هدیۀ جان: ۳١-۴۶.
