خاقانی: نمایۀ قصاید و شروح آنها
محتویات
مقدمه
همواره قصاید افضل‌الدّین بدیل بن علی خاقانی شروانی به استواری و دشواری موصوف بوده است.١ این دشواری‌ها برخاسته از تعامل دو عنصر شگرف است: یکی دانش و اطلاعات گستردۀ خاقانی و دیگر قریحه و تخیّل برجستۀ وی که چون با هم درمی‌آمیزند، شعر و نثری فاخر و ماندگار خلق می‌شود. برای رمزگشایی و تفسیر این مشکلات از دیرباز شروحی نوشته شده که البته بخشی از آنها به دست ما نرسیده است.٢ چنین تلاش‌هایی البته در دورۀ معاصر و قرن حاضر شتاب بیشتری گرفته و آثار متعدّدی در شرح قصاید خاقانی به رشتۀ تحریر درآمده است. بی‌شک آگاهی از این منابع در خاقانی‌پژوهی و تحقیقات ادبی اهمّیّت ویژه‌ای دارد، از این رو در این جستار کوشیده‌ایم تا شروحِ هر یک از قصاید صد و سی و دوگانۀ خاقانی را تعیین کنیم.۳
قصیدۀ یکم
جوشن صورت برونکن در صف مردان درآ
دل طلب کز دارملک دل توان شد پادشا
دیوان: س: ١و٢. ع: ٢-۴. ک: ۸-١١.
شروح: آتش اندر چنگ: ١۴۷-١۴۹. ارمغان صبح (١): ١٢۴-١٢۹. ارمغان صبح (٢): ٢٢٠-٢٢۴. بزم دیرینه عروس: ١۴۸-١۵٢. خاقانی، ستایشگر پیامبر و کعبه: ٢١-٢۶. خاقانی، مشّاطۀ سخن: ۴۹-۵۶. شرح دیوان خاقانی: ۳۳-۴۳. شرح شادی‌آبادی: ۵۷-۶٢. شرح قصائد خاقانی شروانی: ١-۴. گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی: ٢-۴. گزیدۀ اشرف‌زاده: ٢١-٢۷. گزیدۀ ثروت: ١-١٠. مشّاطۀ بکر سخن: ٢۳-۳۹. نقد و شرح قصاید خاقانی: ۶۷-۷۴. نگارستان راهب: ١۹-٢۴. نَمی از یَمی: ١۷۳-١۸۷. هدیۀ جان: ۳١-۴۶.
قصیدۀ دوم
ای پنج نوبه کوفته در دارملک لا
لا در چهار بالش وحدت کشد تو را
دیوان: س: ۳-۶. ع: ١۴-١۷. ک: ١١-١۶.
شروح: آتش اندر چنگ: ١۴۹-١۵۷. بزم دیرینه عروس: ١۵۳-١۶۳. سراچۀ آوا و رنگ: ۸-٢۷. شاعر صبح: ٢۴۸-٢۵۳. شرح دیوان خاقانی: ۴۵-۶۴. شرح عبدالوهاب معموری: ۳۵-۳۹. شرح قصائد خاقانی شروانی: ۵-١٢. گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی: ۴- ١۶. مالک ملک سخن: ۳۵-١١٠. مرثیه‌خوان مداین: ١-١۷. مشّاطۀ بکر سخن: ۴٠-۸٠. نقد و شرح قصاید خاقانی: ۷۵-۸۶. نگارستان راهب: ٢۵-۴۵.
قصیدۀ سوم
عروس عافیت آنگه قبول کرد مرا
که عمر بیش‌بها دادمش به شیربها
دیوان: س: ۶-١٠. ع: ۴-۷. ک: ١۶-٢٢.
شروح: آتش اندر چنگ: ١۵۷-١۶٠. بزم دیرینه عروس: ١۶۳-١۷۳. خاقانی، ستایشگر پیامبر و کعبه: ۴٢-۵۳. خاقانی، مشّاطۀ سخن: ۵۷-۷۷. شرح دیوان خاقانی: ۶۵-۸۴. شرح شادی‌آبادی: ۶۳-۷٠. شرح قصائد خاقانی شروانی: ١۳-٢٠. گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی: ١۶-۳۳. مشّاطۀ بکر سخن: ۸١-١٢٢. نقد و شرح قصاید خاقانی: ۸۷-١٠٠. نگارستان راهب: ۴۶-۶۶. نَمی از یَمی: ١۸۹-٢٢۶.
قصیدۀ چهارم
سریر فقر تو را سرکشد به تاج رضا
تو سر به جیب هوس درکشیده‌ای به خطا
دیوان: س: ١٠-١۴. ع: ۷-١١. ع: ٢٢-٢۸.
شروح: آتش اندر چنگ: ١۶٠-١۶۴. بزم دیرینه عروس: ١۷۳-١۸۶. خاقانی، ستایشگر پیامبر و کعبه: ٢۷-۴١. خاقانی، مشّاطۀ سخن: ۷۷-۹۴. ساغر بلورین: ۷٢-١١۷. شرح شادی‌آبادی: ١٠١-١٠۵. شرح دیوان خاقانی: ۸۵-١١۴. شرح قصائد خاقانی شروانی: ٢١-٢۹. گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی: ۳۳-۴١. گزیدۀ ماهیار: ١۴٢-١۵٠. نقد و شرح قصاید خاقانی: ١٠١-١١۵. هفت گنبد: ۶۳-۸۷.
قصیدۀ پنجم
طفلی هنـوز بستۀ گهوارۀ فنا
مرد آن زمان شوی که شوی از همه جدا
دیوان: س: ١۵-١۷. ع: ١١-١۴. ک: ٢۸-۳٢.
شروح: آتش اندر چنگ: ١۶۴-١۷١. برگزیده‌ای از دیوان خاقانی: ۶۳-۸۳. بزم دیرینه عروس: ١۸۷-١۹۴. خاقانی، مشّاطۀ سخن: ۹۴-١٠۳. شرح دیوان خاقانی: ١٠۵-١١۶.شرح عبدالوهاب معموری: ۴٠-۴۴. شرح قصائد خاقانی شروانی: ۳٠-۳۵. گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی: ۴١-۴۶. گزیدۀ اشرف‌زاده: ٢۸-۳۶. گزیدۀ ثروت: ۳۳-۴۳. گزیدۀ سجّادی (١): ١١۵-١٢۳. گزیدۀ سجّادی (٢): ۹۴-۹۹. مرثیه‌خوان مداین: ١۸-٢۸. مشّاطۀ بکر سخن: ١۴۹-١۷۵. نقد و شرح قصاید خاقانی: ١١۶-١٢۴. نَمی از یَمی: ٢٢۷-٢۴۹.
قصیدۀ ششم
نیست اقلیم سخن را بهتر از من پادشا
در جهان ملک سخن راندن مسلم شد مرا
دیوان: س: ١۷-١۹. ع: ١۸و١۹. ک: ۳٢-۳۴.
شروح: آتش اندر چنگ: ٢١۵-٢١۹. ارمغان صبح (١): ١١۹-١٢۳. ارمغان صبح (٢): ١۹۹-٢٠۳. خاقانی، مشّاطۀ سخن: ١٠۳-١١٢. خاقانی شروانی: ١٠۸-١١١. ختم‌الغرایب: ٢۷-٢۹. سراچۀ آوا و رنگ: ٢۸-۳۷. سحر بیان: ٢۴۴-٢۴۸. شاعر صبح: ٢۵۳-٢۵۷. شرح دیوان خاقانی: ١١۷-١٢۷. شرح شادی‌آبادی: ۹۸-١٠٠. شرح عبدالوهاب معموری: ۵۴-۵۶. شرح قصائد خاقانی شروانی: ۳۶-۳۹. گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی: ۴۶-۵٢. گزیدۀ سجّادی (١): ١٢۳-١٢۹. گزیدۀ سجّادی (٢): ۹۹-١٠۳. گزیدۀ ماهیار: ۵٠-۵۵. گزینۀ اشعار خاقانی: ٢۵-٢۹. مرثیه‌خوان مداین: ٢۹-۳۵. مشّاطۀ بکر سخن: ١٢۳-١۴۸.نسیم صبح: ٢٢۸-٢۳۳. نقد و شرح قصاید خاقانی: ١٢۵-١۳١. نگارستان راهب: ۶۷-۸١.
قصیدۀ هفتم
از سر زلف تو بویی سر به مهر آمد به ما
جان به استقبال شد کای مهد جان‌ها تا کجا
دیوان: س: ١۹-٢۳. ع: ٢۵-۳٠. ک: ۳۴-۴٠.
شروح: خاقانی، ستایشگر پیامبر و کعبه: ۵۴-۶١. ختم‌الغرایب: ۸۴-۹٠. ساغر بلورین: ١١۸-١۷١. شرح دیوان خاقانی: ١٢۹-١۵۵. شرح شادی‌آبادی: ١١۴-١١۹. شرح عبدالوهاب معموری: ۷٢-۷۹. شرح قصائد خاقانی شروانی: ۴٠-۴۹. گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی: ۵٢- ۶۴. نقد و شرح قصاید خاقانی: ١۳٢-١۴۷. نَمی از یَمی: ٢۵١-٢۹۸.
قصیدۀ هشتم
فلک کژروتر است از خط ترسا
مرا دارد مسلسل راهبآسا
دیوان: س: ٢۳-٢۸. ع: ١۹-٢۵. ک: ۴٠-۴۴.
شروح: آتش اندر چنگ: ۷۵-۹۹. ارمغان صبح (١): ٢۴٠-٢۴۹. ارمغان صبح (٢): ١۸۹-١۹۸. خارخار بند و زندان (شرح مشکلات خاقانی، دفتر دوم). خاقانی، ستایشگر پیامبر و کعبه: ۶٢-۷۸. خاقانی شروانی: ١۷۶-١۸۴. خاقانی، مشّاطۀ سخن: ١١٢-١٢٠. خاقانی و آندرونیکوس کومنه نوس: ١١١-١١۸. ختم‌الغرایب: ۸٢و۸۳. دیدار با کعبۀ جان: ٢۳-١٢٠. سوزن عیسی (گزارش چامۀ ترسایی خاقانی). شاعر صبح: ٢۵۷-٢۶۳. شرح دیوان خاقانی: ١۵۷-١۹٠. شرح شادی‌آبادی: ۸٠-۹۷. شرح عبدالوهاب معموری: ۵۷-۶۴. شرح شیخ آذری طوسی (در کتاب جواهرالاسرار): ١۹۳-٢٠۷، ر.ک: محمّدی فشارکی، ١۳۸۶: ٢١۷-٢۵۶. شرح قصاید خاقانی ١: ١۹-١٢١. شرح قصائد خاقانی شروانی: ۵٠-۶٢. شرح قصیدۀ ترسائیۀ خاقانی (١۳۴۸). شرح قصیدۀ مسیحیۀ خاقانی: ٢۴۴- ۳۶٠. قصیدۀ حبسیۀ خاقانی: ١٢١-١۹۳. گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی: ۶۵-۷۵. گزیدۀ اشرف‌زاده: ۶۷-۸١. گزیدۀ ثروت: ١١-٢٢. گزیدۀ سجّادی (١): ١٢۹-١۴۵. گزیدۀ سجّادی (٢): ١٠۳-١١۳. گزیدۀ سرمدی: ١-١۳. گزیدۀ ماهیار: ۵۶-۶۷. مالک ملک سخن: ۳٠۷-۴۵۳. مرثیه‌خوان مداین: ۳۶-۵۵. نظم ۳ بخش ١ (خاقانی): ١۳١- ١۵۳. نقد و شرح قصاید خاقانی: ١۴۸-١۶۳.
قصیدۀ نهم
مگر به ساحت گیتی نماند بوی وفا
که هیچ اُنس نیامد ز هیچ اِنس مرا
دیوان: س: ٢۹-۳١. ع: ۳٠-۳۳. ک: ۴۴-۴۸.
شروح: آتش اندر چنگ: ٢١۹-٢٢۴. ارمغان صبح (١): ٢۵٠-٢۵۳. ارمغان صبح (٢): ١۸۶-١۸۹. خاقانی، ستایشگر پیامبر و کعبه: ۷۹-۸۹. خاقانی، مشّاطۀ سخن: ١٢٠-١٢۴. ساغر بلورین: ١۷٢-٢٠١. شاعر صبح: ٢۶۳-٢۶۸. شرح دیوان خاقانی: ١۹١-٢٠۳. شرح شادی‌آبادی: ١٠۹-١١۳. شرح عبدالوهاب معموری: ۸٠-۸۳. شرح قصائد خاقانی شروانی: ۶۳-۶۸. گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی: ۷۵-۷۸. گزیدۀ اشرف‌زاده: ۵۴-۵۹. گزیدۀ ثروت: ۸۵-۹۶. گزیدۀ سجّادی (١): ١۴۶-١۵۶. گزیدۀ سجّادی (٢): ١١۴-١٢٠. نقد و شرح قصاید خاقانی: ١۶۴-١۷١.
قصیدۀ دهم
صبح است کمانکش اختران را
آتش زده آبپیکران را
دیوان: س: ۳١-۳۵. ع: ۳۳-۳۸. ک: ۴۸-۵١.
شروح: ارمغان صبح (١): ٢۵۴-٢۵۸. ارمغان صبح (٢): ١۳۴و١۳۵. خاقانی شروانی: ١١١-١١۳. خاقانی، مشّاطۀ سخن: ١٢۴-١٢۷. ختم‌الغرایب: ۴۹-۵١. شرح دیوان خاقانی: ٢٠۵-٢٠۹. شرح شادی‌آبادی: ۷١-۷۹. شرح عبدالوهاب معموری: ۶۵-۷١. شرح قصائد خاقانی شروانی: ۶۹-۷۷. گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی: ۷۸-۸۷. نقد و شرح قصاید خاقانی: ١۷٢-١۸٢.
این صفحه تکمیل خواهد شد.
سعید مهدوی‌فر
