قافیه
قافیه [۱] qâfiye [اسم] {عربی: قافِیَة (qāfiya(t} <گونۀ دیگر: قافیت، جمع مکسر: قوافی، تثنیه: قافیتین> (= پس‌آوا [٢]، پسامد [۳]، پساوند (؟) [۴]، سرواده [۵])
- هماوایی ناتمامی که از تکرار یک یا چند صوت با توالی یکسان در پایان آخرین واژه‌های نامکرر مصاریع یا ابیات شعر، و گاه پیش از ردیف، پدید می‌آید (حق‌شناس، ۱۳۶۰: ۳۴؛ تجدید چاپ: همو، ۱۳۷۰: ۶٢).
- (= علم قافیه) علمی که به بررسی قافیۀ اشعار می‌پردازد.
این صفحه تکمیل خواهد شد.
- مدخل‌های هم‌ریشه/ هم‌خانواده: تقفیه، ذوالقافیتین، ذوالقوافی، ذوقافیتین، ردالقافیه، قافیه‌دار، مفردالقوافی، مقفی، هم‌قافیه
- پی‌نوشت‌ها
[۱] امروزه برخی آن را - به قیاس واژه‌های مختوم به پسوند «-یّه» و گاه به ضرورت وزن شعر - به‌صورت مشدد «قافیّه» qâfiyye تلفظ می‌کنند و می‌نویسند که نادرست است.
[٢] نک. جنیدی، ۱۳۸۷: ۷۳.
[۳] نک. جنیدی، ۱۳۸۷: ۷۳ که این برابر را از خالقی مطلق نقل می‌کند.
[۴] «پساوند/پس‌آوند» را برخی معادل «قافیه» پنداشته‌اند (مثلاً نک. همایی، ۱۳۸۹: ۵؛ دهخدا، ۱۳۷۷: زیر «پساوند» و «قافیه»)، اما ظاهراً معادل «مقطع» است (نک. دهخدا، ۱۳۷۷: زیر «پساوند»؛ نیز نک. شکری، ۱۳۹۹). این واژه به‌صورت «بساوند» نیز در فرهنگ‌های فارسی آمده‌است (نک. دهخدا، ۱۳۷۷: زیر «بساوند»).
[۵] نک. دهخدا، ۱۳۷۷، زیر «سرواده» و «قافیه». این واژه به‌صورت «سرواره» نیز در فرهنگ‌های فارسی آمده‌است (نک. دهخدا، ۱۳۷۷: زیر «سرواره»).
- منابع
- جنیدی، فریدون (۱۳۸۷). پیشگفتاری بر ویرایش شاهنامۀ فردوسی. تهران: بلخ.
- حق‌شناس، علی‌محمد (۱۳۶۰). «پرداختن به قافیه باختن». نشر دانش، ش۸، ص۱۸-۳۵.
- حق‌شناس، علی‌محمد (۱۳۷۰). «پرداختن به قافیه باختن». مقالات: ادبی، زبان‌شناختی. تهران: نیلوفر. ص٢۵-۶۳.
- دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۷). لغت‌نامه. زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی. تهران: دانشگاه تهران و روزنه.
- شکری، همایون (۱۳۹۹). «از چکاته تا پساوند (بحثی در معادل کهن فارسی دو اصطلاح شعری «مطلع» و «مقطع»)». فصلنامۀ پاژ، س۹، ش۱، پیاپی ۳۷، ص۱۰۳-۱۰۹.
- همایی، جلال‌الدین (۱۳۸۹). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چ۳۰. تهران: هما.
