دارالمجانین
دارالمجانین dâr-o-l-majânin [اسم خاص] {عربی}
رمانی از محمدعلی جمال‌زاده. مقدّمهٔ این کتاب به تاریخ آذرماه ۱۳۱۹ نوشته شده، اما گویا خود کتاب برای اوّلین بار در سال ۱۳۲۱ منتشر شده‌است. دارالمجانین داستان جوانی است محمودنام که پس از مرگ پدرش مجبور است با خانوادهٔ عمویش زندگی کند و در این بین عاشق دخترعمویش، بلقیس، می‌شود. عموی محمود مردی پول‌دار و خسیس است که از سر حرص و طمع قصد دارد دخترش را علی‌رغم میل باطنی‌اش به عقد پسرِ یکی از خرپول‌های شهر به نام نعیم‌التّجار درآورد. محمود بر اثر این شکست عاطفی و با راهنمایی‌های هدایت‌علی‌خان تصمیم می‌گیرد خودش را به دیوانگی بزند. پس با خواندن چند کتاب و آموختن چند فوت‌وفن و انجام دادن برخی کارهای جنون‌آمیز به دارالمجانینش می‌برند و بستری‌اش می‌کنند. پس از این واقعه بلقیس حاضر به ازدواج با پسر نعیم‌التّجار نمی‌شود و خبر می‌رسد که پدر بلقیس مرده‌است و بلقیس که از جنون ساختگی محمود مطّلع بوده، از محمود می‌خواهد تا دارالمجانین را ترک کند و به کمکش بشتابد تا پس از مراسم کفن‌و‌دفن، جانشین عمویش شود و رتق‌وفتق امور را برعهده بگیرد. محمود ساختگی بودن جنونش را با رئیس دارالمجانین در میان می‌نهد و از او می‌خواهد تا مرخصش کند، اما رئیس دارالمجانین سخنان او را باور نمی‌کند و این اجازه را به او نمی‌دهد. این‌چنین است که محمود در چاهی که خود کنده است گرفتار می‌شود.
رمان دارالمجانین ـ البته اگر بتوان آن را رمان نامید ـ نوعی دهن‌کجی به صادق هدایت و آثار اوست. البته برخی از منتقدان نظری مخالف این دارند و این کار جمال‌زاده را نوعی تعریف و تمجید از هدایت دانسته‌اند. بسیاری از ویژگی‌های هدایت‌علی‌خان ملقّب به «بوف کور» که یکی از شخصیّت‌های محوری رمان و از دیوانگان بستری‌شده در دارالمجانین است، برگرفته از شخصیّت صادق هدایت و آثار داستانی اوست. خودکشی کردن هدایت‌علی‌خان و جان سالم به در بردنش از غرق شدن در رودخانه، آوردن عروسکی از فرنگ برای عشقبازی کردن، پی بردن به جنون رئیس تیمارستان، اشاراتی به خودکشی نخست صادق هدایت در رودخانهٔ مارن و داستان‌های «عروسک پشت پرده» و «سه قطره خون» او دارند. حتی خودکشی هدایت‌علی‌خان با خوردن قارچ‌های سمّی در پایان رمان دارالمجانین را به‌نحوی می‌توان پیش‌گویی جمال‌زاده از خودکشی هدایت در سال‌های بعد دانست. رمان دارالمجانین مانند اغلب آثار جمال‌زاده نثری ساده و روان و زبانی طنزآمیز دارد. البته نویسنده در جاهایی هم زیاده‌گویی کرده و گاهی این زیاده‌گویی‌ها ممکن است مخاطب را خسته کند. در مجموع خواندن این کتاب برای کسانی که می‌خواهند با سیر رمان فارسی آشنا شوند، لازم و ضروری است.
- منبع
- جمال‌زاده، محمدعلی (۱۳۲۱). دارالمجانین. تهران.
محسن احمدوندی
