یادداشت: نکته‌ای بایسته دربارۀ کتاب تازه‌چاپ «بازشناخت تفاسیر خطی فارسی»
۵ اسفند ۱۴۰۱
نکته‌ای بایسته دربارۀ کتابِ تازه‌چاپِ بازشناختِ تفاسیرِ خطّیِ فارسی
میلاد بیگدلو
چند روزِ پیش، دسترسی به کتابِ تازه‌چاپِ بازشناخت تفاسیر خطّی فارسی موجود در کتابخانهٔ آستان قدس رضوی نوشتهٔ زنده‌یاد اردلان جوان حاصل شد. بازشناختِ تفاسیرِ خطّی دربرگیرندهٔ معرّفیِ بیش از ۱۰۰ تفسیرِ فارسی است، و در این معرّفی به برخی ویژگی‌هایِ املایی و واژگانی و پاره‌ای ویژگی‌هایِ پراکندهٔ دیگر پرداخته شده‌است. پس از یادکردِ این ویژگی‌ها دربارهٔ هر تفسیر، دو ـ سه صفحه نمونه نیز آورده شده و کوشش شده این نمونه به‌تمامی مطابقِ ضبطِ دست‌نویس باشد. بهتر بود که این نمونه تصاویری از خودِ دست‌نوشت‌ها باشد تا متنِ حروف‌چینی‌شده.
در برخی موارد، تاریخِ ترجمه ـ تألیفِ پیشنهادیِ آن مرحوم نسبت‌به فهرست‌هایِ نسخِ خطّیِ آن کتابخانه درست‌تر و در مواردی برعکس است. امّا نکته‌ای که سببِ نوشتنِ این مطلب شد و اصلاحِ آن بایسته‌تر می‌نماید: نسخه‌ای به‌شمارهٔ ۲۰۸۶۹ با عنوانِ ترجمان القرآن (ترجمة القرآن) در صفحاتِ ۵۷۶-۵۸۱ کتاب معرّفی شده‌است. به‌نظرِ اردلان، «مؤلّف احتمالاً محمّد استرآبادی (ابن سیف‌الدّین) معروف به شریعتمدار استرآبادی متخلّص به والی مقیم در تهران» است که به تاریخِ ۱۰ صفر ۱۲۶۳ درگذشته‌است. برخی از واژه‌هایی که از بهرِ نمونه از این نسخه یاد شده «بانگ ابر» (~ الرّعد)، «اتشه» (~ البرق) و «آتش‌افروزه» (~ الوقود) است. این احتمال در اصل نادرست است و تاریخِ «تألیفِ» آن را چند سده پیش‌تر باید برد. این کتاب همان ترجمان القرآنِ سیّد شریف جرجانی است و بنابراین از سدهٔ هشتم است. ترجمان القرآن را مرحوم دبیرسیاقی تصحیح و چاپ کرده‌است. فرهنگ‌هایِ کهنِ دیگری نیز با همین عنوان تألیف شده‌است (نک. فرهنگنامه‌هایِ عربی بفارسی منزوی، ص ۲۶۳-۲۶۴).
