یای مجهول: تفاوت بین نسخه‌ها
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
یای مجهول yâ=y-e majhul [گروه اسمی] {عربی (یا، مجهول)- فارسی} | یای مجهول yâ=y-e majhul [گروه اسمی] {عربی (یا، مجهول)- فارسی} | ||
| − | در دستور سنتی و مطالعات زبان‌شناسی تاریخی، مصوت کشیدۀ ē که در فارسی میانه و فارسی | + | در دستور سنتی و مطالعات زبان‌شناسی تاریخی، مصوت کشیدۀ ē که در فارسی میانه و فارسی دری، تا حدود قرن نهم (نک. صادقی، ١٣٥٧: ١٢٩)، به‌عنوان واجی مستقل در تقابل با مصوت ī، یعنی [[یای معروف]]، وجود داشته و سپس با آن [[ادغام]] شده و در فارسی معیار امروز اثری از آن نیست (اگرچه در برخی گونه‌های دیگر زبان فارسی، مانند فارسی افغانستان، وجود دارد؛ نک. ابوالقاسمی، ١٣٧٣: ٢٨٩-٢٩٠). این مصوت را به دلیل آنکه در عربی ناشناخته بوده «مجهول» نامیده‌اند (سنج. [[یای معروف]]). مصوت ē عمدتاً بازماندۀ مصوت مرکب ai در ایرانی باستان است (برای نمونه، پسوند «-ین» فارسی بازماندۀ ēn- فارسی میانه و آن بازماندۀ aina- ایرانی باستان است). در برخی نسخ قدیم فارسی از نشانۀ خاصی برای نگارش یای مجهول استفاده شده‌است (نک. خانلری، ١٣٦٥: ٢/ ٥٣). از مثال‌های مشهوری که برای یای معروف در کتاب‌های دستور ذکر می‌شود کلمۀ «شیر» (جانور درنده) است که در فارسی میانه šēr (یا بنا به قرائت مکنزی šagr) بوده‌است (سنج. šīr "شیر [نوشیدنی]، لبن"). شاعران متقدم و مقلدان متأخر آنها کلماتی را که مصوت پایانی آنها یای مجهول بوده با کلماتی که مصوت پایانی‌شان یای معروف بوده قافیه نمی‌کرده‌اند. |
---- | ---- | ||
| سطر ۱۷: | سطر ۱۷: | ||
- نغزگوی کهن، مهرداد (١٣٩٣). ''فرهنگ توصیفی زبان‌شناسی تاریخی''. با همکاری شادی داوری. تهران: علمی. | - نغزگوی کهن، مهرداد (١٣٩٣). ''فرهنگ توصیفی زبان‌شناسی تاریخی''. با همکاری شادی داوری. تهران: علمی. | ||
| + | |||
| + | <pre style="color: blue">منوچهر فروزنده فرد | ||
| + | </pre> | ||
| + | |||
| + | [http://parsishenasi.ir/wiki/index.php/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C:_%D9%85%D9%86%D9%88%DA%86%D9%87%D8%B1_%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%87_%D9%81%D8%B1%D8%AF دربارۀ نویسنده و فهرست نوشته‌های دیگر وی در ''پارسی‌شناسی''] | ||
نسخهٔ ۱۴ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۰:۴۴
یای مجهول yâ=y-e majhul [گروه اسمی] {عربی (یا، مجهول)- فارسی}
در دستور سنتی و مطالعات زبان‌شناسی تاریخی، مصوت کشیدۀ ē که در فارسی میانه و فارسی دری، تا حدود قرن نهم (نک. صادقی، ١٣٥٧: ١٢٩)، به‌عنوان واجی مستقل در تقابل با مصوت ī، یعنی یای معروف، وجود داشته و سپس با آن ادغام شده و در فارسی معیار امروز اثری از آن نیست (اگرچه در برخی گونه‌های دیگر زبان فارسی، مانند فارسی افغانستان، وجود دارد؛ نک. ابوالقاسمی، ١٣٧٣: ٢٨٩-٢٩٠). این مصوت را به دلیل آنکه در عربی ناشناخته بوده «مجهول» نامیده‌اند (سنج. یای معروف). مصوت ē عمدتاً بازماندۀ مصوت مرکب ai در ایرانی باستان است (برای نمونه، پسوند «-ین» فارسی بازماندۀ ēn- فارسی میانه و آن بازماندۀ aina- ایرانی باستان است). در برخی نسخ قدیم فارسی از نشانۀ خاصی برای نگارش یای مجهول استفاده شده‌است (نک. خانلری، ١٣٦٥: ٢/ ٥٣). از مثال‌های مشهوری که برای یای معروف در کتاب‌های دستور ذکر می‌شود کلمۀ «شیر» (جانور درنده) است که در فارسی میانه šēr (یا بنا به قرائت مکنزی šagr) بوده‌است (سنج. šīr "شیر [نوشیدنی]، لبن"). شاعران متقدم و مقلدان متأخر آنها کلماتی را که مصوت پایانی آنها یای مجهول بوده با کلماتی که مصوت پایانی‌شان یای معروف بوده قافیه نمی‌کرده‌اند.
- منابع
- ابوالقاسمی، محسن (١٣٧٣). تاریخ زبان فارسی. تهران: سمت.
- چنگیزی، احسان (١٣٩٥). فرهنگ توصیفی دستور تاریخی. تهران: علمی.
- خانلری، پرویز (١٣٦٥). تاریخ زبان فارسی. ٣ج. تهران: نشر نو.
- صادقی، علی‌اشرف (١٣٥٧). تکوین زبان فارسی. تهران: دانشگاه آزاد ایران.
- طباطبایی، علاءالدین (١٣٩٥). فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
- نغزگوی کهن، مهرداد (١٣٩٣). فرهنگ توصیفی زبان‌شناسی تاریخی. با همکاری شادی داوری. تهران: علمی.
منوچهر فروزنده فرد
