یای مجهول
یای مجهول yâ=y-e majhul [گروه اسمی] {عربی (یا، مجهول)- فارسی}
در دستور سنتی و مطالعات زبان‌شناسی تاریخی، مصوت کشیدۀ ē که در فارسی میانه و فارسی نو آغازی به‌عنوان واجی مستقل در تقابل با واکۀ ī، یعنی یای معروف، وجود داشته و سپس با آن ادغام شده و در فارسی معیار امروز اثری از آن نیست (اگرچه در برخی گونه‌های دیگر زبان فارسی، مانند فارسی افغانستان، وجود دارد؛ نک. ابوالقاسمی، ١٣٧٣: ٢٨٩-٢٩٠). این واکه را به دلیل آنکه در عربی ناشناخته بوده «مجهول» نامیده‌اند (سنج. یای معروف). مصوت ē عمدتاً بازماندۀ مصوت مرکب ai در ایرانی باستان است (برای نمونه، پسوند «-ین» فارسی بازماندۀ ēn- فارسی میانه و آن بازماندۀ aina ایرانی باستان است). در برخی نسخ قدیم فارسی از نشانۀ خاصی برای نگارش یای مجهول استفاده شده‌است (نک. خانلری، ١٣٦٥: ٢/ ٥٣). از مثال‌های مشهوری که برای یای معروف در کتاب‌های دستور ذکر می‌شود کلمۀ «شیر» (جانور درنده) است که در فارسی میانه šēr (یا بنا به قرائت مکنزی بوده‌است (سنج. šīr "شیر [نوشیدنی]، لبن").
- منابع
- ابوالقاسمی، محسن (١٣٧٣). تاریخ زبان فارسی. تهران: سمت.
- چنگیزی، احسان (١٣٩٥). فرهنگ توصیفی دستور تاریخی. تهران: علمی.
- خانلری، پرویز (١٣٦٥). تاریخ زبان فارسی. ٣ج. تهران: نشر نو.
- صادقی، علی‌اشرف (١٣٥٧). تکوین زبان فارسی. تهران: دانشگاه آزاد ایران.
- طباطبایی، علاءالدین (١٣٩٥). فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
- نغزگوی کهن، مهرداد (١٣٩٣). فرهنگ توصیفی زبان‌شناسی تاریخی. با همکاری شادی داوری. تهران: علمی.
