یای مجهول
یای مجهول yâ=y-e majhul [گروه اسمی] {عربی (یا، مجهول)- فارسی}
در دستور سنتی و مطالعات زبان‌شناسی تاریخی، مصوت کشیدۀ ē که در فارسی میانه و فارسی نو آغازی به‌عنوان واجی مستقل در تقابل با واکۀ ī، یعنی یای معروف، وجود داشته و سپس با آن ادغام شده و در فارسی معیار امروز اثری از آن نیست (اگرچه در برخی گونه‌های دیگر زبان فارسی، مانند فارسی افغانستان، وجود دارد؛ نک. ابوالقاسمی، ١٣٧٣: ٢٨٩-٢٩٠). این واکه را به دلیل آنکه در عربی ناشناخته بوده «مجهول» نامیده‌اند (سنج. یای معروف). مصوت ē عمدتاً بازماندۀ مصوت مرکب ai در ایرانی باستان است (برای نمونه، پسوند «-ین» فارسی بازماندۀ ēn- فارسی میانه و آن بازماندۀ aina ایرانی باستان است). در برخی نسخ قدیم فارسی از نشانۀ خاصی برای نگارش یای مجهول استفاده شده‌است (نک. خانلری، ١٣٦٥: ٢/ ٥٣). از مثال‌های مشهوری که برای یای معروف در کتاب‌های دستور ذکر می‌شود کلمۀ «شیر» (جانور درنده) است که در فارسی میانه šēr (یا بنا به قرائت مکنزی šagr) بوده‌است (سنج. šīr "شیر [نوشیدنی]، لبن").
- منابع
- ابوالقاسمی، محسن (١٣٧٣). تاریخ زبان فارسی. تهران: سمت.
- چنگیزی، احسان (١٣٩٥). فرهنگ توصیفی دستور تاریخی. تهران: علمی.
- خانلری، پرویز (١٣٦٥). تاریخ زبان فارسی. ٣ج. تهران: نشر نو.
- صادقی، علی‌اشرف (١٣٥٧). تکوین زبان فارسی. تهران: دانشگاه آزاد ایران.
- طباطبایی، علاءالدین (١٣٩٥). فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
- نغزگوی کهن، مهرداد (١٣٩٣). فرهنگ توصیفی زبان‌شناسی تاریخی. با همکاری شادی داوری. تهران: علمی.
