نمایش مبدأ برای یادداشت: از رباعی تا شعر یک‌مصراعی

‏۱۴ فروردین ۱۴۰۰
===از رباعی تا شعر یک‌مصراعی===
‏<pre style="color: blue">سید علی میرافضلی
</pre>
محوی همدانی (د. ۱۰۱۶ ق)، از رباعی‌سرایان نامدار دورۀ صفوی است که مدتی در هند می‌زیست و با عبدالرحیم خانان خانان، یکی از حامیان بزرگ شاعران پارسی‌زبان در هند، در ارتباط بود و در آنجا او را حرمت می‌داشتند. از او حدود ۵۵۰ رباعی به جای مانده‌است. وی طبع‌آزمایی در قالب‌هایی چون قصیده و قطعه و مثنوی را «نفس‌درازی» و زیاده‌گویی دانسته و بیانیۀ شاعری او این رباعی است (''جُنگ رباعی''، ۶۸۷):

حرفم بشنو، ز شاعری یک‌سو باش

با قطعه و مدح و مثنوی بدخو باش

بسیار مگو، نفس‌درازی غلط است

خاقانی اگر شوی، رباعی‌گو باش!

امروز در جُنگ نظم و نثر شمارۀ ۸۵۸۹ کتابخانۀ مجلس که در ۱۰۵۴ ق گرد آمده، رباعیی از او یافتم که در آن گفته که مجال برای رباعی‌گویی هم اندک است و پیشنهاد «یک‌مصرعه شدن» را داده‌است؛ یعنی شعر یک‌سطری. البته خودش این پیشنهاد را عملی نکرده‌است. ولی بسیاری از رباعیات تاریخ شعر فارسی،‌در واقع «یک‌مصرعه» هستند و فقط مصراع چهارمشان است که چنگی به دل می‌زند و بقیۀ مصراع‌ها «نفس‌درازی» است و برای پُرکردن شعر آمده‌اند، نه ایجاد یک ساختار کامل و بدون نقص. این رباعی نویافتۀ او را بخوانیم  که دعوتی است به کوته‌سرایی (برگ ۱۰۸ پ):

این میکده را بانی و راعی بنماند

هنگام قیاسی و سماعی بنماند

هان محوی هان! اگر ز من می‌شنوی

یک‌مصرعه شو، وقت رباعی بنماند!
----
[[پارسی‌شناسی: سید علی میرافضلی|دربارۀ نویسنده و فهرست نوشته‌های دیگر وی در ''پارسی‌شناسی'']]
----
[[پارسی‌شناسی: یادداشت‌های همکاران|دیگر یادداشت‌های همکاران ''پارسی‌شناسی'']]