ویرایش زبانی: خشایارشا

خشایارشاه یا خشایارشا؟

نام چهارمین پادشاه هخامنشی و فرزند داریوش بزرگ را گاه با این پندار که مرکب از نام خاص خشایار و واژۀ شاه است به‌اشتباه به‌صورت «خشایار شاه/ خشایارشاه» می‌نویسند، حال‌آنکه نام این شخصیت تاریخی «خشایارشا» است که در فارسی باستان به‌صورت Xšayāršā (حالت فاعلی مفرد مذکر) به کار می‌رفته‌است. جزء نخست این واژه از ریشۀ xšay به معنی «حکومت کردن» (همان ریشه‌ای که با گرفتن ماده‌ساز و پسوند اسم‌ساز تبدیل به xšāyaθiya می‌شود که نیای واژۀ فارسی شاه است) و جزء دوم آن صورتی از ستاک aršan به معنی «نر، قوی» است و این واژه در مجموع بر معنی «قهرمان در میان شاهان» دلالت می‌کند. اما عامۀ مردم بر اساس فرایندی که در زبان‌شناسی با نام «پسین‌سازی» یا «اشتقاق معکوس» (backformation) شناخته می‌شود جزء پایانی این واژه را شاه پنداشته‌اند و نه تنها آن را به‌صورت «خشایار شاه/ خشایارشاه» می‌نویسند که جزء نخست را نیز به‌عنوان نامی خاص استخراج کرده، در نامگذاری به کار می‌برند. از پذیرش نامگذاری خشایار به دلیل رواج بسیار و پیروی از فرایند واژه‌سازی یادشده، گزیری نیست اما از نوشتن نام این شخصیت تاریخی به‌صورت واژۀ مرکب «خشایار شاه/خشایارشاه» باید در فارسی معیار و فصیح پرهیز کرد و به‌جای آن صورت «خشایارشا» را به کار برد. همچنین یادآوری می‌شود که برخی از متخصصان زبان‌های باستانی، مانند شادروان استاد مهرداد بهار، این واژه را به‌صورت «خشیارشا» که به صورت باستانی آن نزدیک‌تر است می‌نوشتند.

منوچهر فروزنده فرد

دربارۀ نویسنده و فهرست نوشته‌های دیگر وی در پارسی‌شناسی