یادداشت: این دو بیت واقعاً از مولانا نیست
۸ دی ۱۳۹۹
این دو بیت واقعاً از مولانا نیست
علی‌اصغر بشیری (عضو کمپین مبارزه با نشر جعلیات)
در کتاب فارسی سال نهم، درس چهارم، در سال‌های قبل دو بیت با این متن آمده بود:
«...مولانا جلال‌الدین گفته‌است:
تا توانی می‌گریز از یار بد
یار بد بدتر بود از مار بد
مار بد تنها تو را بر جان زند
یار بد بر جان و بر ایمان زند» (فارسی نهم، چاپ سال ١۳٩٧، ص ۳١).
در حالی که این دو بیت به این صورت از مولانا نیست و در چاپ‌های معتبر مثنوی نیامده‌است. دوستان و دانشورانی پیش‌تر در این زمینه مطالبی نوشتند (تا جایی که اطلاع دارم، آقایان محسن احمدوندی و مهدی شعبانی) و در رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی موضوع را پیگیری کردند و در نهایت آموزش و پرورش به‌درستی این انتساب غلط را از کتاب درسی برداشت و در چاپ سال ١۳٩۸ به بعد چنین اصلاح شد:
«شاعری چنین گفته‌است...» (فارسی نهم، چاپ سال ١۳٩۸، ص ۳١).
از آنجایی که تب نقد و انتقاد بر کتاب‌های درسی بالا گرفته‌است (و بخشی هم طبیعی است؛ چرا که در کتاب درسی نباید غلط باشد)، برخی بدون هیچ مطالعه‌ای هر تغییری را نقد می‌کنند؛ حال‌آنکه لااقل تغییر در این یک مورد درست بوده‌است و شعری که به‌غلط به مولانا منسوب شده بود، اصلاح شده‌است. اما اخیراً بسیاری از رسانه‌های معتبر و شبکه‌های مجازی به‌طور گسترده بر این قضیه پافشاری می‌کنند که این شعر مولانا (!) از کتاب‌های درسی حذف شده‌است؛ حال‌آنکه این دو بیت، به این صورت در مثنوی نیامده‌است و البته صورت‌های دیگری از آن آمده که متفاوت است.
ابیاتی که در مثنوی آمده و شبیه به این مضمون است بدین قرار است:
یار بد چون رست در تو مهر او
هین از او بگریز و کم کن گفت‌وگو
برکن از بیخش که گر سر برزند
مر تو را و مسجدت را بکند (مثنوی، چاپ موحد، دفتر چهارم، جلد ٢، ص ۸۵۳).
حق ذات پاک الله الصمد
که بود به مار بد از یار بد
مار بد جانی ستاند از سلیم
یار بد آرد سوی نار مقیم (همان، دفتر پنجم، جلد ٢، ص ١١۶۶)
بحث اصلی این است که کسانی که در پی نقد و اصلاح هستند، باید با منابع اصلی سخنان خود را اثبات کنند. این قبیل اظهارنظرها، که در سطح بسیار بالایی هم در رسانه‌ها منعکس شده‌است، یکی از پیامدهای گسترش جعلیات و یا انتسابات به شاعران و نویسندگان شناخته‌شده است.
دربارۀ نویسنده و فهرست نوشته‌های دیگر وی در پارسی‌شناسی
صفحۀ مرتبط
یادداشت: حذف نام فردوسی و مولوی از کتاب‌های درسی
