یادداشت: بی‌گوشی‌هراسی

‏۷ مرداد ۱۴۰۰

بی‌گوشی‌هراسی

منوچهر فروزنده فرد

بی‌گوشی‌هراسی معادل مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای واژۀ انگلیسی nomophobia (در اصل: no-mobile-phone-phobia) است^۱(نک. سامانۀ واژه‌یار). بی‌گوشی‌هراسی مطابق تعریف «ترس از جدایی از تلفن همراه یا هراس از در دسترس نبودن تلفن همراه، نداشتن خط اینترنت در گوشی‌ها یا ترس از تمام شدن باتری موبایل» است (نک. ویکی‌پدیای فارسی، «بی‌گوشی‌هراسی»)، اما به نظر نگارنده ساختار این واژه چنین معنایی را نمی‌رساند. پسوندوارۀ فارسی -هراسی یا به اسم می‌چسبد (مثلاً آب‌هراسی (hydrophobia) به معنی «هراس از آب» یا بیماری‌هراسی (pathophobia) به معنی «هراس از بیماری؛ هراس از بیمار بودن/ شدن») یا به صفت [و صفت جانشین اسم] (مثلاً نوهراسی (neophobia) به معنی «هراس از چیزهای نو» یا هم‌جنس‌گراهراسی (homophobia) به معنی «هراس از افراد هم‌جنس‌گرا»؛ برای فهرستی از این هراس‌ها نک. ویکی‌پدیای فارسی، «فهرست هراس‌ها»). بر این اساس، جزء بی‌گوشی را یا باید اسم در نظر گرفت که در آن صورت به معنی «بی‌گوش بودن» است و یا باید آن را صفت [یا صفت جانشین اسم] دانست که به معنی «(فردِ) بدون گوشی» است. در هر صورت از واژۀ بی‌گوشی‌هراسی معانی «هراس از بی‌گوش بودن/ شدن» و «هراس از فردِ بدون گوشی» برمی‌آید ولی معنای «هراس از بدون گوشی بودن/ شدن» را نمی‌توان از آن استنباط کرد. برای چنین معنایی در واقع باید چیزی مانند بی‌گوشی‌ای‌هراسی یا بی‌موبایلی‌هراسی گفت. به نظر می‌رسد فرهنگستان هم همین بی‌گوشی‌ای‌هراسی را در نظر داشته، اما به دلیل دشواری تلفظ با استفاده از فرایند «واریزه» (haplology) یکی از پسوندهای -ی را حذف کرده‌ و این امر موجب تیرگی ساختار این واژه شده‌است (این حذف شاید پیرو ساختار واژۀ انگلیسی نیز باشد ولی اختصار و آمیزش هم در فارسی قواعد خود را دارد). به هر حال، بر اساس قواعد صرفی فارسی از ظاهر واژۀ بی‌گوشی‌هراسی نمی‌توان مفهوم nomophobia یا «هراس از بدون موبایل بودن/ شدن» را دریافت و می‌توان به معادل کوتاه‌تر و گویاتری برای این مفهوم اندیشید.