یادداشت: صلاحکار
۲۲ شهریور ۱۴۰۰
صلاحکار
منوچهر فروزنده فرد
صلاح کار کجا و من خراب کجا؟
ببین تفاوت ره کز کجاست تا بکجا۱ (حافظ: غزل ٢)
غلط‌خوانی «صلاحکار» به‌جای «صلاحِ کار» را معمولاً به شاملو نسبت می‌دهند، اما پیش از او الیزابت بریجز (الیزابت داریوش) نیز «صلاح کار» را «صلاحکار» خوانده و به the pious doer ترجمه کرده‌است. ترجمۀ بریجز در اثر معروف آربری (۱۹۵۳ [۱۹۴۷]: ۸۴) چاپ شده و مقدم بر روایت شاملو از دیوان حافظ است (سال چاپ اول کتاب آربری ۱۹۴۷ میلادی [= ۱۳۲۵-۱۳۲۶ خورشیدی] و سال انتشار ویراست دوم آن ۱۹۵۳ میلادی [= ۱۳۳۱-۱۳۳۲ خورشیدی] است درحالی‌که سال چاپ اول و دوم روایت شاملو ۱۳۵۴ خورشیدی است). از دیگر طرفداران خوانش «صلاحکار» می‌توان به جلالیان (۱۳۷۹: ۱/ ۱۲۲-۱۲۳) و حصوری (۱۳۹۰: ۷۸) اشاره کرد۲.
- پی‌نوشت‌ها
- املای «بکجا» به همین صورت درست است و ضمن مطابقت با رسم‌الخط قدیم، آنچه به‌اصطلاح «عیب غلو» می‌پندارندش نیز با این رسم‌الخط کمتر نمود می‌یابد (نیز نک. حمیدیان، ۱۳۹۲: ۲/ ۷۲۸-۷۳۰). دکتر علی‌اشرف صادقی معتقدند از آنجا که در «تا بکجا» کلمات «تا» و «کجا» دارای تکیه‌اند و «بـ» در میانۀ این دو واژۀ تکیه‌بر قرار می‌گیرد، مصوت پایانی آن تضعیف و به‌صورت مصوت خنثای ǝ تلفظ می‌شود (از افادات شفاهی ایشان). اگر معتقد باشیم که در زمان حافظ «ب» در اینجا ساکن یا با مصوت خنثای ǝ تلفظ می‌شده‌است، باز هم املای «بکجا» پذیرفتنی‌تر است و نمی‌توان آن را به‌صورت امروزین «به کجا» نوشت (برای معایب امروزین‌سازی رسم‌الخط متون قدیم و از جمله شعر حافظ نک. جلالی و فروزنده فرد، ۱۳۹۷).
- بعید نیست شاملو در این خوانش نیز - مانند مسئلۀ کذایی ضحاک - متأثر از حصوری باشد، گرچه نوشتۀ حصوری متأخرتر است. والله اعلم.
- منابع
- آربری، آرتور جان ← Arberry
- جلالی، علی و منوچهر فروزنده فرد، ۱۳۹۷، «ملاحظات ویرایش متون کهن با توجه به "هنرسازه"ای بدیعی»، فنون ادبی، س۱۰، ش۳ (پیاپی ۲۴)، ص۹۷-۱۱۴.
- جلالیان، عبدالحسین، ۱۳۷۹، شرح جلالی بر حافظ، ۴ج، تهران، یزدان.
- حصوری، علی، ۱۳۹۰، «چه جای شکر؟ [پاسخ به نقد منصور پایمرد بر کتاب حافظ از نگاهی دیگر]»، جهان کتاب، س۱۶، ش۱-۲ (پیاپی ۲۶۳-۲۶۴)، ص۷۵-۷۹.
- حمیدیان، سعید، ۱۳۹۲، شرح شوق، ۵ج، چ۲، تهران، قطره.
.Arberry, Arthur J., 1953 [1947], Fifty Poems of Hafiz (Hafiz: Fifty Poems), Cambridge -
این یادداشت پیش‌تر به‌عنوان بخشی از مقاله‌ای با این مشخصات منتشر شده‌است: فروزنده فرد، منوچهر، ١٣٩٧، «سلسلۀ پریشان (٢): ده نکته دربارۀ حافظ»، فصلنامۀ قلم (کرمانشاه)، ش٨، ص١-١٠. بارگیری
دربارۀ نویسنده و فهرست نوشته‌های دیگر وی در پارسی‌شناسی
