یادداشت: طغرالجرد یا طغرلجرد؟
۵ بهمن ۱۴۰۰
طغرالجرد یا طغرلجرد؟
منوچهر فروزنده فرد
نام یکی از بخش‌های شهرستان کوهبنان استان کرمان. تلفظ این کلمه toγroljerd است و ظاهراً از دو جزء طغرل (اسم خاص) و جرد (پسوندگونه‌ای که در برخی اسامی خاص مکان به کار می‌رود و در واقع گونه‌ای از کِرد «کرده، ساخته» است که گونه‌های دیگری چون گرد نیز دارد؛ نک. هرن، ۱۳۹۴: ۳۴۸) تشکیل شده است (برای نمونه بسنجید با بهرام‌جرد و سامان‌جرد از توابع شهرستان بردسیر استان کرمان). بر این اساس املای طغرلجرد به معنی «ساختۀ طغرل (طغرل‌شاه سلجوقی قاوردی کرمانی)» صحیح است، نه صورت طغرالجرد. گویا این وجه اخیر را به قیاس ترکیبات عربی دارای «ال» ساخته‌اند (طغر + ال + جرد)؛ اما *طُغر در فارسی و عربی به کار نرفته و بی‌معناست و جِرد نیز با وجود معرب بودنش به تنهایی در عربی کاربرد ندارد. عجیب است که در همۀ منابع رسمی املای غلط طغرالجرد ضبط شده‌است و عجیب‌تر اینکه در لغت‌نامۀ دهخدا واج‌نگاری این کلمه به‌صورت «طغرالجرد. [طُ ج ِ]» آمده (نک. دهخدا، ۱۳۷۷، ذیل واژه) که نمایندۀ تلفظ toγrâljerd است؛ تلفظی که تا آنجا که نگارنده می‌داند اصلاً در بین اهالی این منطقه و استان کرمان رواج ندارد (نامی که در میان مردم محلی رایج است صورت طغراجه toγrâje است؛ «آ» در طغراجه حاصل کشش جبرانی است و در واقع پس از حذف «ل»، «ـُ» تبدیل به «آ» شده است). نگارنده امیدوار است اگر دربارۀ اشتقاق و معنا و املای این نام بر خطاست اهالی این منطقه یا دوستان جغرافی‌دان او را آگاه سازند و اگر تلفظ و اشتقاق کلمه همان است که گفته شد، مسئولان مربوط املای رسمی این نام را اصلاح فرمایند۱.
- پی‌نوشت
۱. از استاد عزیزم جناب آقای مجید باغینی‌‌پور که توجه بنده را به این واژه جلب نمودند و صورت محلی آن را نیز تذکر دادند بسیار سپاسگزارم.
- منابع
ـ دهخدا، علی‌اکبر، ۱۳۷۷، لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی، تهران، دانشگاه تهران و روزنه.
ـ هرن، پاول، ۱۳۹۴، فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی، همراه با نقد هاینریش هوبشمان، ترجمه همراه با گواه‌های فارسی و پهلوی از جلال خالقی مطلق، اصفهان، مهرافروز.
این یادداشت پیش‌تر در کانال تلگرامی صراحی و همچنین به‌عنوان بخشی از مقاله‌ای با این مشخصات منتشر شده‌است: ـ فروزنده فرد، منوچهر، ۱۴۰۰، «زبان‌پژوهی (۱)»، فصلنامۀ قلم (کرمانشاه)، ش۱۷، ص۵۳ـ۶۲.
