دیونوسیوس تراکیایی
دیونوسیوس تراکیایی diyonusiyus=e terâkiyâ-y-i [اسم خاص] {یونانی (دیونوسیوس، تراکیا) - فارسی} (به انگلیسی: Dionysius Thrax)
(= دیونوسیوس تراکس) دستورنویس یونانی، نویسندۀ فن دستور.
نام
نام وی در فارسی به صورت‌های گوناگونی آمده‌است، از جمله:
- دیونوسیوسِ تراکیایی: ضبط فتح‌الله مجتبایی در نحو هندی و نحو عربی (مجتبایی، ۱۳۸۳: ۴۳ و ۵۱) و ضبط فیپای ترجمۀ فن دستور (دیونوسیوس تراکیایی، ۱۳۷۷).
- دیونوسیوسْ تراکس: ضبط فریدون بدره‌ای در ترجمۀ سیری در زبان‌شناسی (واترمن، ۱۳۴۷: ۱۱)، ضبط کورش صفوی در ترجمۀ فن دستور (دیونوسیوس تراکیایی، ۱۳۷۷: روی جلد و صفحات مختلف متن کتاب)، ضبط وبگاه کتابخانۀ ملی ایران و ضبط اصلی ویکی‌پدیای فارسی.
- دیونوسیوسِ تراکی: ضبط غلامحسین صدری افشار در ترجمۀ مقدمه بر تاریخ علم (سارتن، ۱۳۸۳ [۱۳۵۳]: ۲۱۴).
- دیونوسیوسْ تراخس: ضبط فرعی ویکی‌پدیای فارسی.
- دیونیسیوسْ تراکس: ضبط محمدرضا باطنی در نگاهی تازه به دستور زبان (باطنی، ۱۳۸۵ [۱۳۵۷]: ۱۸).
- دیونیسیوسْ تراخس: ضبط علی‌محمد حق‌شناس در ترجمۀ تاریخ مختصر زبان‌شناسی (روبینز، ۱۳۸۷ [۱۳۷۰]: ۸۰).
واژۀ تراکس صفت نسبی از تراکیاست (ذاکری، ۱۳۸۰: ۴۶) و اینکه برخی (مثلاً نک. دیونوسیوس تراکیایی، ۱۳۷۷: ۳، مقدمۀ مترجم) این واژه را مشتق از نام پدرش تِرِس دانسته‌اند درست نیست (ذاکری، همان‌جا). بر همین اساس در فارسی نیز می‌توان به‌جای تراکس از صفت نسبی تراکیایی استفاده کرد. تراکیا (= تراکیه، تراس) قسمت شمالی یونان باستان است که امروزه در قسمت جنوب بلغارستان، شمال شرق یونان و قسمتی از ترکیه قرار دارد (ویکی‌پدیای فارسی، «تراکیه»). واژۀ تراکی که در ضبط صدری افشار دیده می‌شود ظاهراً صفت نسبی از تراکیه است (سنج. سوریه/ سوری).
گفتنی است در ترجمۀ عربی تاریخ مختصر زبان‌شناسی نام این دستورنویس به‌صورت دیونسیوس ثراکس آمده‌است (روبنز، ۱۹۹۷: ۵۶). ذاکری (۱۳۸۰: ۴۶) نیز صورت معرب این نام را ذیونوسیوس ثراکس (ثرایکس) دانسته‌است.
زندگی
وی اهل اسکندریه بود و در حدود سال ۱۶۶ پیش از میلاد زاده شد (سارتن، ۱۳۸۳ [۱۳۵۳]: ۲۱۴). دیونوسیوس شاگرد اریستارخوس اسکندرانی بوده در اواخر سدۀ دوم و اوایل سدۀ اول پیش از میلاد در جزیرۀ رودس به تدریس اشتغال داشته‌است (دیونوسیوس تراکیایی، ۱۳۷۷: ۳، مقدمۀ مترجم).
آثار
آثار متعددی در نقد و تفسیر آثار هومر و هزیود از او به جای مانده‌است (دیونوسیوس تراکیایی، ۱۳۷۷: ۳، مقدمۀ مترجم؛ سارتن، ۱۳۸۳ [۱۳۵۳]: ۲۱۴). مهم‌ترین اثر او فن دستور است که کهن‌ترین اثر دستوریِ برجای‌مانده به شمار می‌رود. این کتاب اساساً اثری اسکندرانی است ولی روشن است که تراکس از بررسی‌های زبان‌شناختی رواقیان نیز باخبر بوده و رگه‌هایی از تأثیر رواقیان در کتاب وی دیده می‌شود (روبینز، ۱۳۸۷ [۱۳۷۰]: ۸۰). نیز نک. فن دستور.
این صفحه تکمیل خواهد شد.
- منابع:
- باطنی، محمدرضا (۱۳۸۵ [۱۳۵۷]). نگاهی تازه به دستور زبان. چ۱۲. تهران: آگه.
- دیونوسیوس تراکیایی (۱۳۷۷). فن دستور. ترجمۀ کورش صفوی. تهران: هرمس.
- ذاکری، مصطفی (۱۳۸۰). «رساله‌ای کهن در دستور زبان». نشر دانش، ش۱۰۲، ص۴۶-۴۷.
- روبنز، ر. هـ. (۱۹۹۷). موجز تاریخ علم اللغة (فی الغرب). ترجمۀ احمد عوض. کویت: علم المعرفة.
- روبینز، رابرت هنری (۱۳۸۷ [۱۳۷۰]). تاریخ مختصر زبان‌شناسی. ترجمۀ علی‌محمد حق‌شناس. چ۸. تهران: نشر مرکز.
- سارتن، جورج (۱۳۸۳ [۱۳۵۳]). مقدمه بر تاریخ علم. ترجمۀ غلامحسین صدری افشار. ج۱. چ۲. تهران: علمی و فرهنگی.
- مجتبایی، فتح‌الله (۱۳۸۳). نحو هندی و نحو عربی: همانندی‌ها در تعریفات، اصطلاحات و طرح قواعد. تهران: کارنامه.
- واترمن، جان تی. (۱۳۴۷). سیری در زبان‌شناسی. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: کتاب‌های جیبی با همکاری فرانکلین.
- ویکی‌پدیای فارسی، «دیونوسیوس تراکس».
منوچهر فروزنده فرد
