فرهنگ زانسو
فرهنگ زانسو farhang=e z-ân-su [گروه اسمی] {فارسی} (به انگلیسی: reverse dictionary, reverse-order dictionary, reverse index) <اصطلاح زانسو (=از + آن + سو) در برابر reverse انگلیسی ۱ برساختۀ خسرو کشانی است و فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز آن را در برابر reverse dictionary و reverse-order dictionary پذیرفته‌است.>
(= واژه‌نمای وارونه) نوعی فرهنگ لغت که ترتیب الفبایی آن بر پایهٔ ترتیب معکوس حروف هر مدخل است (ویکی‌پدیای فارسی، «فرهنگ زانسو»). در فرهنگ زانسو، مدخل‌ها ابتدا بر اساس حرف آخر، سپس حرف ماقبل‌آخر و به همین ترتیب به‌صورت الفبایی فهرست می‌شوند. این گونه فرهنگ‌ها می‌توانند به زبان‌شناسانی که در جست‌وجوی واژه‌های دارای پسوند یکسان هستند یا شاعران و ادب‌پژوهانی که به دنبال کلمات هم‌قافیه می‌گردند کمک کنند. فرهنگ‌های زانسو همچنین برای باستان‌شناسان یا کارشناسان امور جنایی که با متون آسیب‌دیده سروکار دارند (مثلاً کتیبه‌ای آسیب‌دیده یا سندی سوخته که فقط قسمت پایانی یک کلمه را دارد) سودمندند و برای حل جدول کلمات متقاطع و دیگر معماهای لغوی به کار می‌آیند (همان). نخستین فرهنگ زانسوی رایانه‌ای در سال ۱۹۷۴ برای زبان اسپانیایی تهیه شد (همان).
محتویات
فرهنگ‌های زانسو برای زبان‌های ایرانی
فارسی
ـ کشانی، خسرو، ۱۳۷۲، فرهنگ فارسی زانسو، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
ـ خندان، احمد، [در دست انتشار،] فرهنگ بزرگ زانسو، تهران، کتاب بهار.
باید توجه داشت که بسیاری از فرهنگ‌های کهن فارسی، مانند لغت فرس، براساس حرف پایانی تنظیم می‌شده‌اند، اما شاید دقیقاً نتوان اصطلاح «فرهنگ زانسو» را بر همۀ آن‌ها اطلاق کرد.
ایرانی باستان
.Bartholomae, Christian, 1904, Altiranisches Wörterbuch, Strassburg, Karl J. Trübner
در پیوست‌های این فرهنگ برخی نمایه‌های زانسو آمده‌است.
فارسی میانۀ مانوی و پهلوی اشکانی مانوی
.Zwanziger, Ronald, 1977, "Reverse Index to 'A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian'", Acta Iranica 9a, pp. 107-172
تجدید چاپ:
ـ تسوانتسیگر، رونالد، ۱۳۸۱، «واژه‌نمای وارونه برای بررسی ادبیات مانوی در متن‌های پارسی میانه و پارتی»، فهرست واژگان ادبیات مانوی در متن‌های پارسی میانه و پارتی، مری بویس، ترجمۀ امید بهبهانی و ابوالحسن تهامی، تهران، بندهش، ص۱۷۳-۲۳۹.
فارسی میانۀ کتیبه‌ای و پهلوی اشکانی کتیبه‌ای
.Schmitt, Rüdiger, 1973, "Reversindex zum Glossar der mittelpersischen und parthischen Steininschriften", Indo-Iranian Journal, Vol. XV, No. 4, pp. 241-263
- پی‌نوشت:
۱. فرانسوی: dictionnaire inverse، آلمانی: Rückläufiges Wörterbuch، اسپرانتو: inversa vortaro، روسی: обратный словарь / oborotnij
- منابع:
ـ کشانی، خسرو، ۱۳۷۲، فرهنگ فارسی زانسو، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
ـ ویکی‌پدیای فارسی، «فرهنگ زانسو».
منوچهر فروزنده فرد
