یادداشت: صلاحکار
۲۲ شهریور ۱۴۰۰
صلاحکار
منوچهر فروزنده فرد
صلاح کار کجا و من خراب کجا؟
ببین تفاوت ره کز کجاست تا بکجا۱ (حافظ)
غلط‌خوانی «صلاحکار» به‌جای «صلاحِ کار» را معمولاً به شاملو نسبت می‌دهند، اما پیش از او الیزابت بریجز (الیزابت داریوش) نیز «صلاح کار» را «صلاحکار» خوانده و به the pious doer ترجمه کرده‌است. ترجمۀ بریجز در اثر معروف آربری (Arberry, 1953 [1947]: 84) چاپ شده و مقدم بر روایت شاملو از دیوان حافظ است (سال چاپ اول کتاب آربری ۱۹۴۷ میلادی [= ۱۳۲۵-۱۳۲۶ خورشیدی] و سال انتشار ویراست دوم آن ۱۹۵۳ میلادی [= ۱۳۳۱-۱۳۳۲ خورشیدی] است درحالی‌که سال چاپ اول و دوم روایت شاملو ۱۳۵۴ خورشیدی است). از دیگر طرفداران خوانش «صلاحکار» می‌توان به جلالیان (۱۳۷۹: ۱/ ۱۲۲-۱۲۳) و حصوری (۱۳۹۰: ۷۸) اشاره کرد۲.
- پی‌نوشت‌ها
- املای «بکجا» به همین صورت درست است و ضمن مطابقت با رسم‌الخط قدیم، آنچه به‌اصطلاح «عیب غلو» می‌پندارندش نیز با این رسم‌الخط کمتر نمود می‌یابد (نیز نک. حمیدیان، ۱۳۹۲: ۲/ ۷۲۸-۷۳۰). دکتر علی‌اشرف صادقی معتقدند از آنجا که در «تا بکجا» کلمات «تا» و «کجا» دارای تکیه‌اند و «بـ» در میانۀ این دو واژۀ تکیه‌بر قرار می‌گیرد، مصوت پایانی آن تضعیف و به‌صورت مصوت خنثای ǝ تلفظ می‌شود (از افادات شفاهی ایشان). اگر معتقد باشیم که در زمان حافظ «ب» در اینجا ساکن یا با مصوت خنثای ǝ تلفظ می‌شده‌است، باز هم املای «بکجا» پذیرفتنی‌تر است و نمی‌توان آن را به‌صورت امروزین «به کجا» نوشت (برای معایب امروزین‌سازی رسم‌الخط متون قدیم و از جمله شعر حافظ نک. جلالی و فروزنده فرد، ۱۳۹۷).
- بعید نیست شاملو در این خوانش نیز - مانند مسئلۀ کذایی ضحاک - متأثر از حصوری باشد، گرچه نوشتۀ حصوری متأخرتر است. والله اعلم.
- منابع
- جلالی، علی و منوچهر فروزنده فرد (۱۳۹۷). «ملاحظات ویرایش متون کهن با توجه به "هنرسازه"ای بدیعی». فنون ادبی، س۱۰، ش۳ (پیاپی ۲۴)، ص۹۷-۱۱۴.
- جلالیان، عبدالحسین (۱۳۷۹). شرح جلالی بر حافظ. ۴ ج. تهران: یزدان.
- حصوری، علی (۱۳۹۰). «چه جای شکر؟ [پاسخ به نقد منصور پایمرد بر کتاب حافظ از نگاهی دیگر]». جهان کتاب، س۱۶، ش۱-۲ (پیاپی ۲۶۳-۲۶۴)، ص۷۵-۷۹.
- حمیدیان، سعید (۱۳۹۲). شرح شوق. ۵ ج. چاپ دوم. تهران: قطره.
.Arberry, Arthur J. (1953 [1947]). Fifty Poems of Hafiz (Hafiz: Fifty Poems). Cambridge -
این یادداشت پیش‌تر به‌عنوان بخشی از مقاله‌ای با این مشخصات منتشر شده‌است: فروزنده فرد، منوچهر (١٣٩٧). «سلسلۀ پریشان (٢): ده نکته دربارۀ حافظ». فصلنامۀ قلم (کرمانشاه)، ش٨، ص١-١٠. بارگیری
دربارۀ نویسنده و فهرست نوشته‌های دیگر وی در پارسی‌شناسی
