یادداشت: غزلی از شمس پس ناصر
۳ فروردین ۱۴۰۰
غزلی از شمس پس ناصر، شاعر شیرازی سدۀ هشتم۱
منوچهر فروزنده فرد
- متن غزل
ساقی، شراب هادِه که اَمدِست وَختِ گُل
بلبل اَمَه اَ جوش اُ وَ جوشِن درختِ گُل
از بس که‌شان شراب اَنَه پَی گُل‌اِزار رِهت
آلُدغِ آن وَای‌رَهُه بو رخت‌وپختِ گُل
بختِ معاشران اَنَه وختِ گُلِن جُوان
یا رب که با جُوان اَنَه هر وختْ بختِ گُل
گُل سُلطُنِ چمن هِن و صنعتگرانِ (/ صنعتکَرانِ) صُنع
از تختهایِ زُمرُدِشان ساخت تختِ گُل
از ذوقِ نغمۀ خوشِ بلبل مَغِش بِدَرد
غَرنَه چرا هِن اِدنُه جُمَش لخت‌لختْ گل (/ جُمَی لخت‌لختِ گل)؟
اِ دریغ و صد دریغ که وا بلبلِ عَشِق
ناگه ببوت سستیِ پیمانِ سختِ گُل
دستِ بَدِ سَوُک‌سرِ سرگشته کت خبر
وی برگ‌وساز وَربُنِت از باغ رخت گُل
اِ شمسِ ناصرِه، غه‌چه وی‌شک حرام هِن
تربی(/ ترپی) ولی نخوردُه حرامِن وَ وَختِ گُل
- واج‌نگاری
sāqi šarāb hā-de ke Ɂamd-est vaxt=e gol
bolbol Ɂama: Ɂa juš=o va juš=en deraxt=e gol
Ɂaz bas ke=šān šarāb ana pa=y gol-Ɂezār reht
Ɂālodγ=e Ɂān va Ɂi rah=o bu raxt-o-paxt=e gol
baxt=e: moɁāšer-ān (Ɂ)ana vaxt=e: gol=en jovān
yā rab ke bā jovān (Ɂ)ana har vaxt baxt=e gol
gol solton=e: čaman hen=o sanɁat-gar(/kar)-ān=e sonɁ
Ɂaz taxt-ehā=y-e (/taxt-a-hā=y-e) zomrod=ešān sāxt taxt=e gol
Ɂaz zawq=e naγma=y-e: xaš=e bolbol maγ=eš be-dard
γar-na: če-rā hen edn-o joma=š laxt-laxt gol (/joma=y laxt-laxt=e gol)
Ɂe driγ=o sad deriγ ke vā bolbol=e: Ɂašeq
nā-gah be-bu-t sost-e=y-e paymān=e saxt=e gol
dast=e: bad=e: savok-sar=e sar-gešt-a ke=t xabar
vi barg-o-sāz var-bon-et az bāγ raxt gol
Ɂe: šams=e nāser=e: γa-če vi-šak harām hen
ta(/o/e)rb(/p)i vali na-xard-o harām=en va vaxt=e gol
- ترجمۀ واژه‌به‌واژه
ساقی، شراب بده که آمده‌است وقتِ گُل
بلبل آمد به جوش و به جوش است درختِ گُل
از بس که شراب اندر پایِ گل‌عذار ریختند
آلودۀ آن - به‌یک‌باره - بود (= شد) رخت‌وپختِ گُل
بختِ معاشران اندر وقتِ گُل است جوان
یا رب که باد جوان اندر هر وقت بختِ گُل
گُل سلطانِ چمن است و صنعتگرانِ (/ صنعتکارانِ) صُنع
از تختهایِ (/ تخته‌هایِ) زمرد ساختند تختِ گُل (را)
از ذوقِ نغمۀ خوشِ بلبل مگر بدرید (/دریده شد)
اگرنه چراست ایدون جامه‌اش لخت‌لختْ گُل (/جامۀ لخت‌لختِ گُل)؟
ای دریغ و صد دریغ که با بلبلِ عاشق
ناگه ببوَد (= پیش آید) سستیِ پیمانِ سختِ گُل
دستِ بادِ سبک‌سرِ سرگشته کردت خبر (؟)
[که] بی برگ‌وساز بربندد از باغْ رختْ گُل
ای شمسِ ناصر، گرچه بی‌شک حرام است
تربی (/ترپی) [= (نوعی) شراب؟]، ولی نخوردن [آن] حرام است به وقتِ گُل!
- پی‌نوشت:
۱. برای دیدن متن غزل نک. شمس پس ناصر، ص ۱۱۴ و ص۱۱-۱٢، حاشیه؛ نیز سنج. خوانش، واج‌نگاری، ترجمه و تعلیقات فیروزبخش، ۱۳۸۸: ۱۴۶-۱۴۹ و ۱۷۴-۱۷۵. خوانش و ترجمۀ ما متضمن رفع ابهام برخی واژه‌های دو بیت پایانی غزل است. ضمناً شایان یادآوری است که حافظ نیز غزلی هم‌روال با این غزل شمس ناصر به مطلع «ما آزموده‌ایم در این شهر بخت خویش» دارد (نک. حافظ، ۱۳٢٠: ۱۹۷-۱۹۸). متن غزل شمس ناصر را از اینجا بشنوید.
- منابع:
- حافظ، شمس‌الدین محمد، ۱۳٢٠، دیوان خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی، به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران، چاپخانۀ مجلس.
- شمس [پس] ناصر، دیوان شمس [پس] ناصر، گردآوردۀ احمد بن الحسین شانه، تصویر نسخۀ خطی کتابخانۀ دانشکدۀ الهیات دانشگاه فردوسی مشهد با تاریخ کتابت ۱۰۱۹ ه.ق. متعلق به دکتر علی‌اشرف صادقی (اصل نسخه فعلاً مفقود است).
- فیروزبخش، پژمان، ۱۳۸۸، بررسی گویش قدیم شیراز بر اساس چهل غزل از اشعار شمس پس ناصر شیرازی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد به راهنمایی محمود جعفری دهقی و مشاورۀ حسن رضایی باغ‌بیدی، دانشگاه تهران، چاپ‌نشده.
دربارۀ نویسنده و فهرست نوشته‌های دیگر وی در پارسی‌شناسی
صفحه‌های مرتبط
