یادداشت: ینگ
۳ دی ۱۳۹۹
ینگ (واژه‌ای در شیرازی قدیم و فرهنگ‌های فارسی)
منوچهر فروزنده فرد
شمس پُس ناصر در غزلی می‌گوید:
کَس وَسانِ مُو یَسیرِ دِلَکِ تَنگ مَبا
دُشمِنِ خون‌رِزِ مُش حال وَ ای یَنگ مَبا
بِنَهِ بَختِ مُو هِن کَز مُو جُدا هِن دِل و دوست
دَستِ کَس یا رَب ازین <کذا؛ صحیح: اَزی> یَنگ زِرِ سَنگ مَبا...
فیروزبخش (١۳۸۸: ۴-۵) کلمه‌ای را که ما دو بار به‌صورت «ینگ» خوانده‌ایم در بیت نخست «ننک»/ nang و در بیت دوم «نیک»/ nayk خوانده و در مورد دوم در پانوشت به اینکه در اصل نسخه «یَنک» خوانده می‌شود اشاره کرده‌است. وی همچنین معنی کلمه را در بیت نخست با تردید «ننگ» و در بیت دوم بدون تردید «سان» دانسته‌است (همان: ۶). در تعلیقات بیت دوم نیز نوشته‌است: «نیک (nayk): سان، گونه. «و نیک» (va nayk-e) به معنی «به مانندِ، به مثلِ» است. اشتقاق این واژه معلوم نشد. نیز، نک: یادداشت غزل ١٩، بیت ۶» (همان: ١۵۵). البته در تعلیقات غزل ١٩ هیچ توضیحی دربارۀ این واژه وجود ندارد. جز غزل ١٩ در مواضع دیگری نیز کلمۀ مورد نظر ما به کار رفته که برای آنها نیز توضیحی نیامده‌است (مثلاً غزل ٢١، بیت ۸).
نگارنده با توجه به قافیه و معنا و پس از مشاهدۀ نسخۀ دیوان شمس پس ناصر (نک. شمس پس ناصر، ۱۰۱۹ق.: ١۴) تردیدی ندارد که این واژه در هر دو بیت یادشده در آغاز این یادداشت و موارد دیگری که بدان‌ها اشاره شد باید «ینگ» yang و به معنای «گونه، سان» باشد. این واژه به همین معنا در فرهنگ‌های فارسی ضبط شده‌است (نک. دهخدا، زیر «ینگ»). بر این اساس ترجمۀ واژه‌به‌واژۀ دو بیت شیرازی آغاز این یادداشت چنین است:
کس به‌سان من اسیر دلک تنگ مباد
[حتی] دشمن خونریز من [نیز] حالش به این ینگ (= سان) مباد
گناه بخت من است که از من جُداست دل و دوست
دست کس یا رب از این ینگ (= سان) زیر سنگ مباد [١]
-پی‌نوشت-
[١] از استاد علی‌اشرف صادقی که تصویر نسخۀ دیوان شمس پس ناصر را در اختیار نگارنده قرار دادند بی‌نهایت سپاسگزارم.
- منابع:
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، نسخۀ برخط.
- شمس پس ناصر، ۱۰۱۹ ق.، دیوان، تصویر نسخۀ خطی کتابخانۀ دانشکدۀ الهیات دانشگاه فردوسی مشهد متعلق به دکتر علی‌اشرف صادقی (اصل نسخه مفقود است).
- فیروزبخش، پژمان، ١۳۸۸، بررسی گویش قدیم شیراز بر اساس چهل غزل از اشعار شمس پس ناصر شیرازی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، چاپ‌نشده.
دربارۀ نویسنده و فهرست نوشته‌های دیگر وی در پارسی‌شناسی
صفحه‌های مرتبط
