صامت: صامتهای فارسی
در فارسی معیار امروز ٢۳ صامت وجود دارد. صامتهای فارسی امروز در جدول ١ نشان داده شدهاند. این جدول از ثمره (١٣٨٨: ٨٠) برگرفته شدهاست و تنها ویژگی واک را به آن افزودهایم.
جدول ٢ نیز توصیف هر یک از صامتها را براساس جدول ١ به دست میدهد:
صامت | توصیف براساس دیدگاه ثمره |
---|---|
ب/b | انفجاری دولبی واکدار |
پ/p | انفجاری دولبی بیواک |
د/d | انفجاری دندانی واکدار |
ت/t | انفجاری دندانی بیواک |
گ/g | انفجاری کامی واکدار |
ک/k | انفجاری کامی بیواک |
غ/q | انفجاری ملازی واکدار |
ء/Ɂ | انفجاری چاکنایی بیواک |
و/v | سایشی لبودندانی واکدار |
ف/f | سایشی لبودندانی بیواک |
ز/z | سایشی لثوی واکدار |
س/s | سایشی لثوی بیواک |
ژ/ž | سایشی لثوی ـ کامی واکدار |
ش/š | سایشی لثوی ـ کامی بیواک |
خ/x | سایشی ملازی بیواک |
هـ/h | سایشی چاکنایی بیواک |
ج/ǰ | انفجاری ـ سایشی لثوی ـ کامی واکدار |
چ/č | انفجاری ـ سایشی لثوی ـ کامی بیواک |
ر/r | لرزشی لثوی واکدار |
م/m | غنهای دولبی واکدار |
ن/n | غنهای لثوی واکدار |
ل/l | روان لثوی واکدار |
ی/y | روان کامی واکدار |
نجفی (۱۳۸۷: ۵۶-۵۷) صامتهای فارسی را به گونهای دیگر طبقهبندی کردهاست (نک. جدول ۳).
بر اساس جدول ۳ توصیف صامتهای فارسی در جدول ۴ آمدهاست:
صامت | توصیف براساس دیدگاه نجفی |
---|---|
پ/p | لبی بیواک |
ب/b | لبی واکدار غیرغنه |
م/m | لبی واکدار غنه |
ف/f | لبودندانی بیواک |
و/v | لبودندانی واکدار |
ت/t | دندانی بیواک |
د/d | دندانی واکدار غیرغنه |
ن/n | دندانی واکدار غنه |
س/s | صفیری بیواک |
ز/z | صفیری واکدار |
ش/š | تفشی بیواک |
ژ/ž | تفشی واکدار |
چ/c | مرکب بیواک |
ج/j | مرکب واکدار |
ک/k | کامی بیواک |
گ/g | کامی واکدار |
خ/x | نرمکامی بیواک |
غ/q | نرمکامی واکدار |
ر/r | لرزان |
ل/l | کناری |
هـ/h | دمشی |
ی/y | نیممصوت |
ء/ʼ | چاکنایی |
جدول ۵ برای راحتی مراجعۀ خوانندگان به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده و توصیف هر صامت را براساس دیدگاه ثمره، نجفی و لازار به دست میدهد (توضیح اینکه اصطلاح «صامت» در ستون نخست با تسامح به کار رفتهاست و برای راحتی مراجعه از خلط واج و نویسه/حرف ناگزیر بودهایم):
- منابع
ـ ثمره، یدالله، ١٣٨٨، آواشناسی زبان فارسی: آواها و ساخت آوایی هجا، ویرایش دوم، چ٨، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
ـ لازار، ژیلبر، ۱۳۸۹، دستور زبان فارسی معاصر، ترجمۀ مهستی بحرینی، با توضیحات و حواشی هرمز میلانیان، چ٢، تهران، هرمس
ـ نجفی، ابوالحسن، ۱۳۸۷، مبانی زبانشناسی و کاربرد آن در زبان فارسی، چ۱۰، تهران، نیلوفر.
منوچهر فروزنده فرد