آغازه

این مدخل از واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی است.

آغازه ʔâqâz-e [اسم] {فارسی}

1. (به انگلیسی: onset، نشانۀ اختصاری: O) <واژۀ آغازه در برابر onset انگلیسی مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی است.> (= آغازۀ هجا) در آواشناسی و واج‌شناسی، بخشی از هجا که پیش از هسته، یعنی واکۀ هجا، می‌آید و در زبان‌های مختلف ممکن است شامل صفر، یک یا چند همخوان باشد (فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۱۳۹۷: ۳؛ 276 :Matthews, 2007)، مانند همخوان م /m/ در واژۀ مَن /man/ (در این مثال، واکۀ ـَ /a/ هسته و همخوان ن /n/ پایانه نامیده می‌شود). در زبان فارسی، آغازه تنها از یک همخوان تشکیل می‌شود و حضور آن اجباری است (مدرسی قوامی، ۱۳۹۴: ۱۱؛ نیز نک. نجفی، ۱۳۸۷: ۶۵ به بعد). به عبارت دیگر، در فارسی فقط آغازۀ ساده وجود دارد و نه آغازۀ مرکب. هریک از واج‌های فارسی می‌توانند در جایگاه آغازه قرار گیرند و اینکه ثمره (۱۳۸۸: ۱۱۲) حضور همخوان /ž/ پیش از واکۀ /o/ را از این قاعده مستثنا کرده بر اساسی نیست، زیرا در فارسی در واژه‌های ژاژک، ژته، ژرژت، ژژونوم، ژغرافیا، ژوپن، ژوراسیک، ژورنال، ژورنالیزم‌بازی، ژورنالیست، ژورنالیستی، ژورنالیسم و ژوکر/ژکر همخوان /ž/ پیش از واکۀ /o/ آمده و صراحتاً نظر وی را نقض می‌کند (نک. انوری و همکاران، ۱۳۸۱، ذیل این واژه‌ها؛ دیهیم، ۱۳۸۷، ذیل این واژه‌ها).
2. (به انگلیسی: ONSET) در واج‌شناسی، یکی از محدودیت‌های نشانداری در نظریۀ بهینگی که براساس آن وجود آغازه برای همۀ هجاها اجباری است و هجای دارای آغازه در مقایسه با هجای فاقد آغازه بی‌نشان تلقی می‌شود (مدرسی قوامی، ۱۳۹۴: ۱۱؛ Crystal, 2008: 339). در واقع، مطابق نظریۀ بهینگی بروندادی که در آن التقای واکه‌ها در درونداد با درج همخوان بین دو واکه اصلاح شود بهینه است (بی‌جن‌خان، ۱۳۸۹: ۶۵).
3. (به انگلیسی: acronym) نک. سرنام^۱.

---

• پی‌نوشت

۱. به این معنی تنها در فرهنگ بزرگ سخن (انوری و همکاران، ۱۳۸۱) ضبط شده‌است.

---

• منابع

ـ انوری، حسن و همکاران، ۱۳۸۱، فرهنگ بزرگ سخن، ۸ج، تهران، سخن.

ـ بی‌جن‌خان، محمود، ۱۳۸۹، واج‌شناسی: نظریۀ بهینگی، چ۳، تهران، سمت.

ـ ثمره، یدالله، ۱۳۸۸، آواشناسی زبان فارسی: آواها و ساخت آوایی هجا، چ۸، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

ـ دیهیم، گیتی، ۱۳۸۷، فرهنگ آوایی فارسی، چ۲، تهران، فرهنگ معاصر.

ـ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۱۳۹۷، هزارواژۀ زبان‌شناسی (۱)، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

ـ مدرسی قوامی، گلناز، ۱۳۹۴، فرهنگ توصیفی آواشناسی و واج‌شناسی، تهران، علمی.

ـ نجفی، ابوالحسن، ۱۳۸۷، مبانی زبان‌شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی، چ۱۰، تهران، نیلوفر.

.Crystal, D., 2008, A Dictionary of Linguistics and Phonetics, 6th ed., Oxford -

.Matthews, P. H., 2007, Oxford Concise Dictionary of Linguistics, 2nd ed., Oxford -

منوچهر فروزنده فرد

دربارۀ نویسنده و فهرست نوشته‌های دیگر وی در پارسی‌شناسی