واو مجهول
واو مجهول vâv=e majhul [گروه اسمی] {عربی (واو، مجهول) ـ فارسی}
(= واو تاریک۱) در دستور سنتی و مطالعات زبان‌شناسی تاریخی، مصوت کشیدۀ ō که در فارسی میانه و فارسی دری، تا حدود قرن نهم (نک. صادقی، ۱۳۵۷: ۱۲۹)، به‌عنوان واجی مستقل در تقابل با مصوت ū، یعنی واو معروف، وجود داشته و سپس با آن ادغام شده‌است و در فارسی معیار امروز اثری از آن نیست (اگرچه در برخی گونه‌های دیگر زبان فارسی، مانند فارسی افغانستان، وجود دارد؛ نک. خانلری، ، ۱۳۶۵: ۲/ ۵۲؛ ابوالقاسمی، ۱۳۷۳: ۲۸۹ـ۲۹۰). این مصوت را به دلیل آنکه در عربی ناشناخته بوده «مجهول» نامیده‌اند (سنج. واو معروف). مصوت ō عمدتاً بازماندۀ مصوت مرکب au در ایرانی باستان است (برای نمونه، واژۀ «رود» فارسی بازماندۀ rōd فارسی میانه و آن بازماندۀ -rautah فارسی باستان است). شاعران متقدم و مقلدان متأخر آنان کلماتی را که مصوت پایانی آن‌ها واو مجهول بوده با کلماتی که مصوت پایانی‌شان واو معروف بوده قافیه نمی‌کرده‌اند (نک. شمیسا، ۱۳۸۳: ۱۴۰). از میان منبع قدیم مهم‌ترین کتابی که درباب تشخیص معروف یا مجهول بودن مصوت‌ها وجود دارد براهین العجم است (نک. سپهر، ۱۳۸۴). از پژوهش‌های جدید نیز می‌توان به آثار خالقی مطلق (۱۳۹۸) و عیدگاه طرقبه‌ای (۱۳۹۹) اشاره کرد. نیز نک. واو معروف، یای مجهول، یای معروف.
- پی‌نوشت
۱. «واو تاریک» (در مقابل «واو روشن») پیشنهاد خالقی مطلق (۱۳۹۸) است.
- منابع اصلی
ـ ابوالقاسمی، محسن، ۱۳۷۳، تاریخ زبان فارسی، تهران، سمت.
ـ خالقی مطلق، جلال، ۱۳۹۸، واج‌شناسی شاهنامه: پژوهشی در خوانش واژگان شاهنامه، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و سخن.
ـ خانلری، پرویز، ۱۳۶۵، تاریخ زبان فارسی، ٣ج، تهران، نشر نو.
ـ سپهر، محمدتقی بن محمدعلی، ۱۳۸۴ [۱۳۵۱]، براهین العجم، با حواشی و تعلیقات جعفر شهیدی، چ۲، تهران، دانشگاه تهران.
ـ شمیسا، سیروس، ۱۳۸۳، آشنایی با عروض و قافیه، ویراست ٣، تهران، میترا.
ـ صادقی، علی‌اشرف، [۱۳۵۷]، تکوین زبان فارسی، تهران، دانشگاه آزاد ایران.
ـ عیدگاه طرقبه‌ای، وحید، ۱۳۹۹، تلفظ در شعر کهن فارسی: بهره‌گیری از شعر در شناخت تلفظ‌های دیرین، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و سخن.
- منابع دیگر
ـ چنگیزی، احسان، ۱۳۹۵، فرهنگ توصیفی دستور تاریخی، تهران، علمی.
ـ طباطبایی، علاءالدین، ۱۳۹۵، فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی، تهران، فرهنگ معاصر.
ـ نغزگوی کهن، مهرداد، ۱۳۹۳، فرهنگ توصیفی زبان‌شناسی تاریخی، با همکاری شادی داوری. تهران، علمی.
منوچهر فروزنده فرد
